Sáng hôm đó, chủ Sở người Pháp tên là Sa Ven Nông trên đường đi vào
cửa Sở, gặp phải một việc... (tôi xin lỗi ông) không biết kẻ nào dám đại tiện
một bãi bên đường, có lẽ người của Sở chưa kịp dọn. Thấy vậy, tên chủ Sở,
nét mặt hằm hằm đi thẳng vào liền sai một ông thông phán bấy lâu đang
làm việc tại Sở ra hót đi cho nó. Cái ác của tên chủ Sở là nó bắt ông thông
phán đó phải hót phân bằng tay chứ không được dùng thứ khác để hót. Nó
bảo: "Cái giống An Nam chúng mày ăn ở bẩn thì phải dùng tay mà hót...”
Tôi thấy đây là một sự sỉ nhục người nước mình, sỉ nhục trí thức! Ông nghĩ
coi (Cụ Phấn nói với cha tôi): Một ông thông, ông phán, thầy ký về làng rất
được người dân trọng vọng, thế mà ở đây lại bị thằng Tây chửi là “giống ăn
ở bẩn” bắt lấy tay mà hót phân thì nhục quá! Cho nên - Cụ Phấn nhận xét:
chúng ta đừng tưởng rằng: Nước mất chỉ có dân nô lệ, còn mình là trí thức,
là công chức của Pháp thì không phải nô lệ. Nước đã mất thì ai cũng là nô
lệ! Nhiều trí thức trẻ ngày nay không được chứng kiến cái nhục của người
dân bị mất nước!
Tôi làm ở sở Cađat ở Vinh được 3 tháng thì xảy ra chuyện. Hôm đó, khi
tôi vừa làm xong bộ hồ sơ chỉ còn việc đưa sang chủ Sở Sa Ven Nông để
xin chữ ký, ngồi buồn nhớ nhà, nhớ cha mẹ. Khi tôi đưa chồng hồ sơ để lên
bàn trước mặt tên chủ Sở chờ ký. Bỗng nhiên tôi bị ho theo phản xạ không
nén kịp, vì mấy hôm trước tôi bị cảm cúm do thời tiết thay đổi. Không ngờ
khi ho nước miếng tôi bắn cả lên sổ, lên mặt bàn. Tôi chưa kịp xin lỗi tên
chủ Sở để lấy khăn lau. Không ngờ tên chủ Sở bắt tôi phải liếm ngay. Nhục
quá ông ạ! Tôi không thể nào chấp nhận mình đi làm công chức cho một
thằng Tây bắt liếm nước miếng cùa mình do cái ho vô tình bắn ra.
Tôi từng được thầy người Pháp trường Thanh Sơn dạy cho biết đọc biết
viết chữ Tây, để rồi ra làm việc cho Tây. Nhưng cuối cùng người Tây lại
làm nhục tôi, làm nhục những trí thức từng học chữ Pháp ngay trên mảnh
đất của Tổ quốc mình. Sau chuyện đó, tôi bỏ công việc ở Sở Cadat Vinh về
lập gia đình và tiếp tục đi học để làm việc khác, chứ không theo nghề thông
phán nữa. Và khi Cách mạng đến là tôi đi theo Cụ Hồ ngay!
