II. CRISTOFORO BORRI
Cố Cristoforo Borri (1585 - 1632) là một cố đạo người Ý sang Trung kỳ
vào khoảng 1618 - 1621 (?); đến 1623 thì qua Goa
Quyển Relatione della nuova missione delli P.P. della Compagnia di
Giesu al Regno della Cocincina, xuất bản ở Rome bằng tiếng Ý năm 1631
là quyển sách in đầu tiên của Âu châu nói về Trung kỳ. Sách có dịch ra
tiếng Pháp (bản của cố Antoine de la Croix in ở Lille năm 1631), tiếng Hòa
Lan, La Tinh, Đức, Anh. Tạp chí Revue Indochinoise, năm 1908, có đem
đăng lại bản dịch của cố Antoine de la Croix (chúng tôi cũng dịch đăng
theo bản này).
Sách có hai phần. Phần trên nói về vị trí, khí hậu, thổ sản, tài nguyên,
chính trị, thương mại của xứ Trung kỳ; dưới nói về việc truyền giáo.
Xin nhắc lại là chúng tôi chỉ mới trích dịch
Tính tình người Trung kỳ
Người Trung kỳ không khác người Trung Hoa về màu da mặt, và người
nào cũng sắc xanh nhạt, đây là nói những người ở gần bể, bởi vì những
người ở tận trong đất liền cho tới đất xứ Bắc kỳ cũng trắng như người Âu
châu.
Ngoài nét mặt, họ còn giống người Trung Hoa vì mũi tẹt, mắt nhỏ; về
vóc người thì họ tầm thước: tôi muốn nói là họ không nhỏ bé như người
Nhật Bản mà cũng không cao như người Trung Hoa. Nhưng về sức lực và
dáng người thì họ vượt trên người Trung Hoa và người Nhật Bản; về can
đảm và tài năng, họ đứng trước người Trung Hoa, nhưng người Nhật Bản
