Muốn làm một công việc gì hay được một chức phẩm gì ai cũng phải qua
ba khoa thi: khoa sinh đồ học lực như tú tài bên Âu châu ta; khoa hương
cống tựa như cử nhân; và khoa tiến sĩ tựa như bác học bên ta. Trong số các
ông tiến sĩ, sẽ lựa chọn lấy một ông trạng nguyên.
Việc tuyển lựa các nho sĩ này được tổ chức rất công bằng: người ta kính
trọng tài năng từng người, và không đỗ được thì không được coi là xứng
đáng.
Khoa thi sinh đồ như thế này: cứ ba năm một kỳ, vua Lê và chúa Trịnh
cử cho mỗi tỉnh hai ba ông tiến sĩ, vài huyện quan đã đỗ hương cống ra
chấm thi: thí sinh tỉnh nào thi riêng trong tỉnh ấy, khảo quan nhận được
lệnh phải đến ngay nơi mình chấm và trong khi đi đường không được phép
nói chuyện với thí sinh hay nhận quà biếu. Đến nơi các ngài vào ngay
trường thi và ở trong những gian nhà tre lợp rạ. Trường thi cũng có rào tre,
ở giữa có một quãng trống dựng đài. Các ông tiến sĩ ở biệt lập các huyện
quan và trong một khoa thi hai bên không được giao tiếp với nhau. Các cửa
đều có người canh và ai ra vào đều bị khám xét rất ngặt, cấm không được
mang giấy má sách vở, ai trái lệnh sẽ bị nghiêm phạt và mất chức.
Hôm khai khoa, tất cả thí sinh đều phải đến trường thi. Đã có một võ
quan chỉ cho họ 5 châm ngôn ngắn viết đại từ và ai cũng phải chép lấy.
Xong rồi, thí sinh bị xét xem có mang giấy má gian lận không rồi họ ra sân
trường thi, người nọ cách người kia khá xa; từng quãng lại có người canh
để không ai được thông đồng với thí sinh.
Phải ngồi viết cho xong bài trước lúc tối và bài không được dài quá hai
mươi bốn trang. Thí sinh nộp kèm với quyển thi một tờ khai tên mình, tên
cha ông, tên làng. Các quan tiến sĩ sẽ thảo tờ này riêng ra sau khi đã ghi
cho thí sinh một con số lên quyển văn và tờ lý lịch. Quyển thi giao cho các
huyện quan giám khảo; các tờ lý lịch, giao cho một võ quan khác coi giữ.
Các bài hỏng phải loại ra; các bài khá được đem trình các ông tiến sĩ.
Các ông này xem lại và loại một lượt nữa, cho nên trong số bốn năm nghìn
