Như đã nói trên, tôi chỉ biết có mỗi một chuyện một chúa Trịnh lãnh đạm
mà giết em: ấy là tiên chúa Tây Vương Trịnh Tạc đối với em là Trịnh Toàn
(Baron viết Chechening, Ninh quận công Trịnh Toàn là con út Trịnh
Tráng).
Trịnh Toàn, em thứ của Trịnh Tạc, là một quận vương có dũng cảm; tính
hào phóng, có độ lượng, có lịch lãm, nên được dân yêu và quân mến như
cha đẻ; hành binh vừa khôn ngoan, can đảm thắng Nam quan của chúa
Nguyễn nhiều trận nên được quân địch khiếp phục và tôn gọi là “thần
tướng Bắc Hà?”. Uy danh mỗi ngày một tăng ngoài cõi và trong triều làm
cho ông ghen tức với anh.
Chúa Tây Vương, rõ lòng em như thế, có ý muốn can ngăn, nói cho
Trịnh Toàn hiểu rằng nhất nhất Toàn đều theo lệnh anh và Toàn thắng trận
được do tài cai trị khôn ngoan và sáng suốt của chúa. Trịnh Toàn chối và
thế không có ý làm điều gì hại cho anh, nếu quân, dân có xui ông tiếm vị
thì chẳng những ông không nghe, ông còn nghiêm phạt những mưu sĩ (gian
ác) ấy.
Lời tuyên ngôn ấy làm cho Trịnh Tạc yến lòng; yên lòng bề ngoài; mấy
năm sau, không rõ vì Tạc vẫn ghen tức, vì Toàn đã làm việc gì mờ ám hoặc
để Tạc hiểu nhầm, hoặc vì có người vu cáo (có nhiều ngoa truyền), Tây
Vương cho triệu Toàn bấy giờ đang trấn đất Nghệ An về. Toàn tuân lệnh về
đến phủ liêu thì bị xiềng và giam vào một gian ngục gãn cung điện.
Ninh quận công bị giữ như thế mấy năm; tội ông chắc không lấy gì làm
nặng lắm và không có chứng cớ để hành hình ông.
Nhưng vào khoảng năm 1672, có hơn bốn vạn quần tụ tập ở Kẻ Chợ, kêu
la ầm ĩ và làm dân gian kinh hoàng chạy tán loạn về các làng. Quân kéo
đến cửa phủ nhưng vốn tự nhiên sợ hãi chúa không dám vào, không có khí
giới, họ chỉ có tay không và lưỡi để điều trần, ồn ào, hỗn độn thóa mạ chúa
đã vô tình với quân dân, lại hào phóng với các bà phi, cho phép các bà này
vung phí tiền kho để binh sĩ túng thiếu và khổ sở gần chết, họ gán cho chúa
đã cố ý triệt họ bằng những phương tiện cực nhọc và đau đớn; sự đói khát
