122
XỨ ĐÀNG TRONG
này qua đời năm 1745, đã dùng Slamenski và Koffler thế chỗ
của họ. Năm 1752 chúa sử dụng thừa sai dòng Tên Xavier de
Moteiro, nhà hình học và Jean de Loureira, bác sĩ
1
. Việc người
Âu chính thức làm việc tại triều đình, dù với tính cách là người
chữa bệnh, cũng là một sự kiện hoàn toàn mới trong truyền
thống Việt Nam. Ở Trung Hoa, chỉ có người Mông Cổ (nhà
Nguyên) và Mãn Thanh (nhà Thanh) là có sử dụng người Âu
tại triều đình, trong khi tại Việt Nam, họ Nguyễn đã làm như
vậy cho đến triều Gia Long (1802-1819).
Vào đầu thế kỷ 17, người Hà Lan bắt đầu tìm cách tạo thuận
lợi cho việc buôn bán tại Đàng Trong, lúc này họ gọi là Quinam.
Những nỗ lực đầu tiên có thể đã được thực hiện vào năm 1601,
khi hai thương gia người Hà Lan, nhân viên của VOC tên là
Jeronimus Wonderer và Aibert Cornelis Ruyll, đã bỏ ra hai
tháng trời để tạo các mối quan hệ buôn bán và mua hồ tiêu
tại Đàng Trong. Mặc dù họ đã được chúa, họ gọi là “vua”, tiếp
nhưng xem ra họ vẫn chưa gặp thời
2
.
Năm 1609, VOC thiết lập một đại lý ở Firando, Nhật Bản.
Họ cũng thấy là nhập tơ vào Nhật là có lời và vì không thể nhập
thẳng từ Trung Hoa, họ quay sang Đàng Ngoài và Đàng Trong.
VOC gửi 4 tàu của họ từ Firando tới Đàng Trong vào các năm
1613 và 1617, nhưng không có kết quả hay kết quả không đáng
kể. Tệ hơn nữa, theo Buch, trong chuyến đi vào năm 1614, một
người của họ đã bị thiệt mạng. Người Hà Lan này có dính líu
với một thương gia người Anh
3
, người đã xúc phạm tới chúa
Nguyễn. Và cả hai đã bị hành quyết.
1 Nguyễn Thanh Nhã, Tableau économique du Việt Nam, Editions Cujas, 1970, trg. 203; xem C.B.
Maybon, Histoire moderne du pays d’Annam, trg. 140-141; Phan Phát Huồn, Việt Nam giáo sử,
quyển 1, trg. 166.
2 “The trials of foreign merchant. Jeronimus Wonderaer’s letter from Viet-nam”, do Ruurdje Laarhoven,
trong Li Tana & Anthony Reid, Southern Vietnam under the Nguyễn. Về từ “vua”, xem Phụ lục 1.
3 Peacock, chúng tôi sẽ đề cập tới sau.
www.hocthuatphuongdong.vn
