HỆ THỐNG THUẾ CỦA HỌ NGUYỄN 169
việc đánh thuế đất tại khắp Đàng Trong còn rất thô thiển. Sở dĩ
có tình trạng này là vì đa số nông dân là chủ đất. Thuế đất chỉ
dần dần trở nên quan trọng khi các sở hữu đất lớn được phát
triển. Do đó chúng ta sẽ bắt đầu bằng việc tìm hiểu loại thuế
đánh theo đầu người, thuế thân.
Thuế thân
Vào thế kỷ 17, thuế người dân Đàng Trong phải đóng có
thể nói được là cao, theo các báo cáo của người ngoại quốc để
lại. Chẳng hạn, Francisco, một người Nhật, viết vào năm 1642
là một người đàn ông có gia đình đóng 11 real một năm, tức
khoảng 8,5 quan
1
. Vachet, đã sống tại Đàng Trong 14 năm kể từ
năm 1671, cũng đưa ra một con số tương tợ là 5.000 đồng (8,3
quan) một năm
2
. Choisy, đến Đàng Trong năm 1687, lại đưa ra
một con số có hơi thấp hơn, khi ông nói người chịu thuế đóng
từ 5 đến 6 écu (4,5 đến 5,4 quan) một năm
3
.
Chúng ta không thể kiểm chứng các nguồn tư liệu này bằng
chính những nguồn tư liệu của Việt Nam. Trong phần ghi chép
của năm 1632, Tiền biên đưa ra số tiền thuế thân cao nhất cũng
chỉ là 2 quan. Nếu con số này đúng thì các con số do người
ngoại quốc đưa ra vào thế kỷ 17 trên đây cao hơn gấp bốn lần
hay hơn nữa con số thực tế. Tuy nhiên, nếu chúng ta so sánh
bản văn của Tiền biên với bản văn của Phủ biên chúng ta sẽ thấy
là Tiền biên đã chỉ chép lại của Phủ biên. Điều này có nghĩa là
1 Buch,
De Oost-Indische Compagnie en Quinam, Amsterdam, H.J. Paris, 1929, trg. 121.
2 Taboulet,
La Geste francaise en Indochine, Librairie d’Amériquet d’Orient, Paris, 1955, quyển 1, trg.
63.
3 Choisy,
Journal du voyage de Siam fait en 1685 et 1686, Maurice Garcon, Paris, Duchartre et Van
Buggenhoult, 1930, trg. 254. Tác giả ghi chú ở trang 253 rằng 600 cashes = 1 equi và 10 sols, do đó 1
quan = 0,9 êqui vào thời đó.
www.hocthuatphuongdong.vn
