cố đồng nhất mình vào một cái gì vĩ đại hơn chúng ta, đồng nhất vào
quốc gia, vào một lý tưởng, hay vào một quan niệm về Thượng đế.
Sự đồng nhất vào một cái gì vĩ đại hơn, một cái gì bất tử ngoài vòng
tưởng niệm của ta, thường được gọi là tôn giáo, và đưa đến những
tin tưởng, những tín điều, những nghi thức lễ bái, những đuổi bắt
mâu thuẫn trái nghịch giữa nhiều phe phái tranh đua cấu xé nhau, vì
cả thảy đều tin tưởng vào nhiều phương diện khác nhau của cùng
một sự vật, thành thử cái ta gọi là tôn giáo ấy chỉ càng làm biệt lập
thêm thôi.
Kế đó, ta thấy thế giới phân chia ra nhiều quốc gia tranh đua nhau,
mỗi quốc gia có một chính phủ chủ quyền với những hàng rào kinh
tế riêng rẽ. Mặc dù cả thảy chúng ta đều là con người, ta vẫn dựng
nhiều tường lũy ngăn cách chúng ta với những người lân cận ta
bằng tinh thần quốc gia và bằng các sự phân chia thành nhiều
chủng tộc, nhiều môn phái, giai cấp mà chúng là những nguyên
nhân tạo thành sự biệt lập cùng niềm cô độc.
Một tâm thức bị tù ngục trong cô độc không bao giờ có thể thấu hiểu
được tôn giáo là gì, trong một trạng thái biệt lập như thế. Tâm thức
ấy có thể tin tưởng, có thể tạo ra nhiều lý thuyết, khái niệm, công
thức, có thể tìm cách đồng nhất vào cái gọi là Thượng đế. Nhưng tôi
thiết tưởng tôn giáo không có gì dính líu với bất kỳ sự tin tưởng, vị
đạo sư, giáo hội hay kinh sách gọi là "thần thánh" nào cả. Ta chỉ có
thể thấu hiểu trạng thái của một tâm thức mộ đạo khi ta bắt đầu thấu
hiểu thế nào là cái đẹp và sự thấu hiểu cái đẹp chỉ phát hiện khi ta
hoàn toàn cô đơn. Chỉ trong tâm thái đó ta mới có thể biết được thế
nào là cái đẹp: chỉ duy nhất trong tâm thái ấy thôi.
Cô đơn, một mình, hiển nhiên không phải là biệt lập, độc nhất. Độc
nhất có nghĩa một cách giản dị là độc đáo ngoại lệ trong một cách
thế nào đó, còn cô đơn trọn vẹn đòi hỏi một mức mẫn cảm, một trí
thông minh, một sự thấu hiểu phi thường. Hoàn toàn cô đơn có
nghĩa là sống với một tâm thức giải thoát mọi ảnh hưởng, tức là
không bị nhiễm độc bởi xã hội, và phải sống như thế để thấu hiểu
được thế nào là tôn giáo, nghĩa là để tự mình khám phá xem có cái
gì là bất tử, vượt ngoài thời gian không.
