10.
Sáng nay, tôi xin phép trình bày về thế nào là tôn giáo trong thật
nghĩa của nó. Tôi không muốn đưa ra một giải thích thuần về ngôn
từ: tôi muốn thấu hiểu nó một cách sâu xa. Nhưng trước khi thâm
nhập vấn đề này, ta cần phải nhận thức thật sáng suốt về thế nào là
một tâm thức mộ đạo và thế nào là một tâm thái thật sự muốn dấn
mình vào những cuộc tìm kiếm về tôn giáo.
Theo tôi, điều tối ư quan trọng là thấu hiểu sự khác biệt giữa cô độc
và tâm trạng của người cô đơn. Đa số những hành vi thường của ta
vốn xoay quanh bao bọc chính chúng ta, những hành vi ấy căn cứ
trên quan điểm đặc biệt của ta, trên những kinh nghiệm riêng tư của
ta và trên những khí chất đặc thù của ta. Ta tư tưởng theo gia đình
ta, theo công việc ta, theo điều ta muốn thực hiện cũng như theo
những tình tự sợ hãi, những nỗi hy vọng cùng thất vọng. Tất nhiên
các thỏa thuận ấy đều đồng qui vào chính ta và nhận chìm chúng ta
vào sau trong một trạng thái biệt lập như ta có thể nhận thấy trong
đời sống thường nhật của mình. Chúng ta có những dục vọng thầm
kín, những cuộc đuổi bắt ẩn khuất của ta, những tham vọng của ta,
và chúng ta không bao giờ chịu giao tiếp thâm sâu với người khác:
với vợ ta – hay chồng ta – với các con ta. Sự tự-biệt-lập này cũng là
hậu quả của hành vi lẩn trốn một cuộc sống thường nhật đã làm cho
chúng ta nhàm chán vì tính cách tầm thường của nó và bắt buộc
chúng ta phải chịu đựng không biết bao nhiêu là sự mất mát thiệt
thòi. Ta cũng tự biệt lập bằng nhiều cách thế lẩn trốn khác biệt,
chính niềm cô độc phi thường đã đến ám ảnh chúng ta, khi bỗng
dưng ta ý thức mình không dính líu với chi cả, khi mọi sự dường
như xa cách quá với ta, ý thức rằng ta không còn cảm thông, thân
thiết với ai hết. Tôi nghĩ hầu hết chúng ta đều cảm nhận hết sức sâu
xa cái tình tự cô độc đó, nếu chúng ta có chút ý thức về chính nội
tâm mình.
Vì niềm cô độc đó, vì bị sai khiến bởi ý hướng biệt lập, nên chúng ta
