quân vang dội.
Mà con người là con vật can đảm nhất, chính vì thế nó đã chiến thắng mọi
con vật. Trong hồi kèn xung trận, con người đã vượt qua mọi thống khổ
điêu linh; nhưng sự thống khổ của con người là nỗi thống khổ sâu thẳm
triền miên nhất.
Lòng can đảm cũng giết chết nỗi choáng váng kinh hoàng bên bờ hố thẳm:
và ở đâu mà con người lại chẳng ở bên bờ hố thẳm? Chỉ cần đưa mắt nhìn
ngó thôi, há chẳng đủ phát hiện trùng trùng những hố thẳm quanh mình?
Lòng can đảm là kẻ sát hại siêu tuyệt; lòng can đảm cũng giết luôn lòng xót
thương lân mẫn. Mà xót thương lân mẫn là hố thẳm sâu xa nhất: càng nhìn
sâu vào sự sống, con người càng nhìn sâu thẳm vào trong thống khổ.
Nhưng lòng can đảm là kẻ sát hại tuyệt vời, lòng can đảm xung trận tấn
công: cuối cùng nó tiêu diệt cả sự chết, vì nó lên tiếng: “Sao? Cuộc sống là
thế đó sao? Nào! Ta hãy bắt đầu trở lại!”
Mà, trong một châm ngôn như thế, có rất nhiều hồi kèn xung trận réo vang.
Kẻ nào có tai, thì hãy nghe ra!
2
“Dừng lại thôi, thằng lùn! - ta bảo. Hai ta hãy đấu sức! Hoặc ta hoặc mi
phải có một người chết! Nhưng trong hai đứa, ta là kẻ mạnh nhất: - mi
không biết được tư tưởng sâu thẳm nhất của ta! Tư tưởng ấy, mi không thể
nào mang vác gánh chịu nổi!”
Lúc bấy giờ xảy ra chuyện làm thân thể ta nhẹ nhàng hơn: thằng lùn nhảy
vọt khỏi vai ta, thằng lùn lố lăng thô lỗ! Và nó ngồi chồm hỗm trên một
tảng đá trước mặt ta. Nhưng ngay tại chỗ hai chúng ta dừng chân, dường
như ngẫu nhiên mà có một trụ quan.
“Hãy nhìn trụ quan kia, hỡi thằng lùn, - ta tiếp lời. Nó có hai mặt. Hai nẻo
đường giao ngộ gặp gỡ nhau tại đây, hai nẻo đường mà từ trước đến giờ
chẳng hề có ai đi đến tận cùng cả.
Cái con đường dài chạy lùi trở lại phía sau kia, nó dài một mãi mãi thiên
