cảm riêng tư như ưa thích hay ghét bỏ xen lẫn vào việc xét đoán của một
người. Có nhiều người sa ngã theo thành kiến cá nhân, hiểu biết sai lầm và
về sau phải ăn năn hối tiếc những quyết định của mình. Càng sớm quay về
tự kiểm soát, tự quản trị, nỗi niềm hối tiếc của họ càng ít cay đắng. Vì thế,
pháp trau dồi tâm có thể giúp phản ứng chống lại thành kiến và quyết định
hấp tấp của chính mình, nhờ đó giữ mình luôn vững vàng trên Chánh Đạo.
Pháp này không tránh khỏi những khó khăn của nó, vì đó chính là tự kiểm
soát, tự khép cái tâm loạn động như con khỉ vào kỷ cương. Đó là đối nghịch
dữ dội giữa bản chất tự nhiên của con khỉ và tâm.
Trau dồi tâm không phải gì khác hơn là tự quan sát tâm của mình. Đó là
dùng chú niệm (sati) quan sát cái tâm chập chờn và luôn luôn nhảy nhót. Để
thiết lập niệm, ta dùng một đề tài quán niệm, một bài kinh thường đọc tụng
nào đó. Những chữ như Buddho, Dhammo, Sangho (Phật, Pháp, Tăng)
thường được dùng như từ để niệm; những bộ phận trong cơ thể như tóc,
lông, móng, răng hay da; hoặc suy niệm về sự chết. Những chữ để niệm
dùng riêng từng chữ hay từng nhóm, bằng cách đọc xuôi rồi đọc ngược. Nơi
đây phải hết sức cố gắng an trụ tâm vào đề mục đã chọn (do đó thành ngữ
“tận lực chuyên cần” để chỉ tình trạng cố gắng liên tục và không gián đoạn
ấy).
Khi tâm có thể an trụ vào đề mục mà bản chất tự nhiên không gây ảnh
hưởng có hại đến một cái tâm chưa được rèn luyện, hành giả cảm thấy vô
cùng thoải mái trong trạng thái thanh bình an lạc. Khi mức độ thoải mái an
lạc đã đủ để giữ vững tâm trong trạng thái an trụ thì đề mục được dùng trước
kia để gom tâm không cần thiết nữa, vì đến đây tâm có đủ khả năng tự mình
duy trì và gom rút vào trạng thái tĩnh lặng bên trong, nhập định. Sau một
thời gian, tâm sẽ trở lại mức độ cũ, xuất định. Hành giả được khuyên lặp đi
lặp lại tiến trình này nhằm làm cho tâm thường an lạc, cho đến khi cảm thấy
rằng mình ở trong “nhà của mình”, và có thể ra vào trạng thái ấy như ý
muốn. Đến mức thành tựu này, cái tâm mà trước kia là nạn nhân của những
ảnh hưởng xấu xa tội lỗi có thể dần dần tách ra khỏi đó và sẽ tự ý đảm trách
nhiệm vụ của mình. Chừng đó, để tâm vào khuôn khổ sẽ cần ít sự ép buộc
hơn.
