Các giáo đồ Jaïn bảo không cần phải tưởng tượng ra một đấng Hoá công hoặc
một Tối sơ Nguyên nhân nào đó, một em bé cũng có thể đả phá giả thuyết đó
được, vì một đấng Hoá công tự sinh, một Tối sơ Nguyên nhân không có nguyên
nhân, là điều vô lí, không hiểu nổi cũng như một thế giới tự xưng không có
nguyên nhân. Thà cứ bảo rằng vũ trụ đã có từ thuở nào tới giờ, cứ biến chuyển,
thay đổi hoài hoài, do những năng lực cố hữu của nó, chứ chẳng có ý chí của
một vị thần nào cả, thà cứ bảo như vậy lại còn dễ nghe hơn. Nhưng tinh thần Ấn
Độ không hợp với một chủ trương tự nhiên cố chấp tới mức đó. Phái Jaïnsau khi
mời Thượng đế rời khỏi thiên đường rồi, bèn đưa hết các vị thần trong sử và
trong huyền thoại của họ vô. Rồi họ cũng tổ chức các tế lễ, cũng dốc lòng thờ
phụng những vị thánh đó, chỉ khác là họ coi các ngài cũng chết, cũng luân hồi,
chứ không phải là những đấng sáng tạo và làm chủ vũ trụ. Họ cũng không phải
là duy vật, họ chấp nhận quan điểm nhị nguyên, có tinh thần và vật chất, và cho
rằng vạn vật, ngay cả đá và kim thuộc cũng có linh hồn. Linh hồn nào đã sống
một đời không tội lỗi thì sẽ thành một Paramatman – tức tối cao linh hồn – và
trong một thời gian khỏi phải đầu thai. Chỉ những linh hồn cao cả nhất, hoàn
toàn nhất mới được “giải thoát” vĩnh viễn, những linh hồn đó gọi là Arhat,
thượng đẳng thần, sống vui vẻ như các thần của Epicure, trong một cõi xa xăm
nào đó, không tác động được tới công việc của loài người, nhưng khỏi phải đầu
thai.
Muốn được giải thoát thì theo họ phải sống khổ hạnh và giữ đúng “giới luật”
ahimsa (bất tổn sinh – tuyệt đối tránh không gây thương tích cho một sinh vật
nào
). Nhà tu hành Jaïn nào cũng phải đọc năm lời nguyện dưới đây: không
giết bất kì sinh vật nào, không nói dối, không lấy một vật gì nếu không phải là
vật tặng, giữ sự thanh khiết và từ chối mọi thú vui của xã hội bên ngoài. Họ cho
cái vui của ngũ quan là một tội lỗi; lí tưởng phải đạt được là thản nhiên với vui,
khổ, hoàn toàn không bị ngoại vật chi phối. Một tu sĩ Jaïn không được phép cày
ruộng vì như vậy phải vỡ đất, giết các côn trùng trong đất. Cũng không được
uống mật, sợ làm hại đời sống của ong, không được lọc nước để uống sợ sẽ làm
chết các sinh vật nhỏ li ti trong nước, đốt đèn thì phải che chung quanh ngọn
đèn để cho các loài sâu (như con thiêu thân) khỏi vô ý đụng vào lửa, và đi đâu
