ẤN ĐỘ VÀ PHẬT THÍCH CA - Trang 72

hồn, thuyết của Ngài hợp với thuyết của Hume. Chúng ta không thể biết được
chút gì cả ngoài những cảm giác ngoài ngũ quan; vậy thì vật chất nào cũng là
sức mạnh, thực chất nào cũng vận hành. Đời sống chỉ là một sự biến dịch, một
dòng thản nhiên sinh rồi tử; “linh hồn” là một huyền thoại mà trí óc yếu ớt của
ta, muốn cho tiện, đặt nó một cách vô lí ở sau những trạng thái ý thức của ta.
Cái “linh hồn siêu nhiên trực giác” chỉ là một cái bóng; chỉ cảm giác có thực, nó
tự sắp đặt rồi gãy thành kí ức, thành ý nghĩ. Ngay cái “ngã” cũng không phải là
thực thể ở ngoài những trạng thái tinh thần đó; nó chỉ là sự tiếp tục của những
trạng thái ấy, kí ức của những trạng thái xảy ra thời trước hiện lại trong những
trạng thái xảy ra thời sau, thêm vào đó những tập tục tinh thần và luân lí, những
khả năng và xu hướng của cơ thể. Sự tiếp nối nhau của các trạng thái đó không
do một “ý chí” thần bí nào quyết định, mà do di truyền, thói quen, nội cảnh và
hoàn cảnh. Cái tinh thần nó chảy như dòng nước đó, mà bản thể chỉ là những
tâm trạng nối tiếp nhau, cái linh hồn đó hoặc cái “ngã” đó, do di truyền và kinh
nghiệm mà thành, không thể nào bất diệt được, nếu ta hiểu bất diệt là có thể tồn
tại hoài. Các vị thánh, ngay Phật nữa, chết rồi cũng là hết.


Nhưng nếu như vậy thì làm sao giảng được sự tái sinh? Nếu không có linh hồn
thì cái gì đầu thai để trả lại nghiệp trong kiếp trước? Đó là nhược điểm trong
triết lí Phật; Ngài không bao giờ thẳng thắn giải sự mâu thuẫn giữa thuyết tâm lí
duy lí đó với sự chấp nhận thuyết luân hồi một cách dễ dàng, chẳng phê phán gì
của Ngài. Thuyết luân hồi rất phổ biến ở Ấn Độ tới nỗi người Ấn nào không
theo Hồi giáo cũng chấp nhận nó như một công lí, nghĩa là một định lí hiển
nhiên, không cần phải bàn bạc nữa mà cũng gần như chẳng cần phải tìm kiếm
chứng cứ nữa. Biết bao thế hệ ngắn ngủi kế tiếp nhau trong xứ đó, nên tự nhiên
con người nghĩ tới luân hồi của sinh lực – hoặc, nếu muốn dùng ngôn ngữ thần
học – của linh hồn. Phật tự nhiên có ý niệm đó, như chúng ta hít không khí ở
chung quanh ta: đó là điều duy nhất mà không bao giờ Ngài nghi ngờ. Luôn
luôn Ngài cho bánh xe Luân hồi và luật Karma (Nghiệp báo) là đúng: Ngài chỉ
nghĩ tới cách thoát ra khỏi vòng luân hồi và thực hiện được ở trên kiếp trần này
cảnh Niết Bàn, rồi tới sự huỷ diệt hoàn toàn.