* Do tùy duyên nên có tứ thánh, lục phàm, khổ - sướng, thăng - trầm
khác xa nhau; nhưng duyên có tịnh - nhiễm, nên phải tùy thuộc vào một
[trong hai duyên ấy]. Tùy thuộc nhiễm duyên sẽ khởi Hoặc, tạo nghiệp, luân
hồi sáu đường. Tùy thuộc tịnh duyên sẽ đoạn Hoặc chứng Chân, thường trụ
Niết Bàn. Do Hoặc nghiệp có nặng và nhẹ nên có đường lành người - trời,
đường thiện ác chen lẫn là A-tu-la, và ba ác đạo: súc sanh, địa ngục, ngạ
quỷ.
Do Hoặc khởi Hoặc, do nghiệp tạo nghiệp hoặc thiện hoặc ác, trọn
chẳng có tướng nhất định, cho nên chỗ phải sanh về sẽ lần lượt thay đổi như
bánh xe xoay tít chẳng có đầu mối, chợt lên, chợt xuống. Đã có đủ phiền
hoặc, sẽ đều bị nghiệp buộc ràng, theo nghiệp thọ sanh, chẳng thể tự làm chủ
được!
Do đoạn chứng (đoạn Hoặc chứng chân) có sâu hay cạn nên người đoạn
Kiến Tư Hoặc sẽ chứng quả Thanh Văn, người trừ tập khí sẽ chứng quả
Duyên Giác, bậc phá vô minh sẽ chứng quả Bồ Tát. Nếu trừ sạch vô minh,
phước huệ viên mãn, công tu đức đến cùng cực, tánh đức phô bày trọn vẹn
sẽ chứng Phật Quả. Chứng Phật Quả bất quá chỉ là chứng rốt ráo triệt để
những công đức, lực dụng sẵn có trong tâm tánh ngay khi còn thuộc địa vị
phàm phu, nay thọ dụng toàn thể những công đức, lực dụng ấy mà thôi, chứ
chẳng thêm mảy may gì vào cái tâm tánh ban đầu ấy cả!
Như Thanh Văn, Duyên Giác, Bồ Tát, tuy sở chứng cao thấp bất đồng,
nhưng đều chưa thể thọ dụng trọn vẹn những công đức sẵn có nơi tánh. Thế
nhưng hết thảy phàm phu lại hướng sức lực chẳng thể nghĩ bàn của tâm tánh
ấy vào sáu trần cảnh, khởi tham - sân - si, tạo giết - trộm - dâm, đến nỗi đọa
vào ba ác đạo, trầm luân bao kiếp, so ra ai nấy đều như thế, chẳng đáng buồn
ư?
* Trước không khởi đầu, sau không kết thúc, dù chứa đựng cả thái hư
vẫn chẳng thể lọt ra ngoài, dù nằm lọt trong vi trần cũng chẳng thể lọt vào
trong, thanh tịnh sáng sạch, trạm tịch thường hằng, chẳng sanh, chẳng diệt,
lìa tướng, lìa danh, là có nhưng chẳng phải có, là không nhưng chẳng phải
không. Đấy là Chân Tánh.
Xét ra cái thân địa - thủy - hỏa - phong chỉ là gân, xương, máu, thịt chứa
nhóm, mới sanh liền diệt, vừa tươi tốt đã tàn úa. Các xương, đốt chống đỡ
như kết gỗ làm nhà, một tấm da phủ ra ngoài như tô bùn trát vách. Bên trong
toàn là phân tiểu, máu mủ, mặt ngoài cáu ghét, mồ hôi, lông, tóc; giòi tửa lúc
nhúc, chấy rận như sao trời, giả gọi là Người, nào tồn tại cái Ngã! Lại dùng
những thứ mình sẵn có là mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý để bươn bả trong rừng
gai góc sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp. Do đó, khởi vô minh tham - sân -
si, diệt mất chánh trí Giới - Định - Huệ.
