ANH EM NHÀ CARAMAZOV - Trang 1145

người đã rất đỗi quen thuộc với tất cả những điều đó! Điều đáng làm chúng
ta khiếp sợ là những vụ án thê thảm như vậy không còn làm chúng ta khiếp
sợ nữa! Đấy chính là điều đáng sợ, sợ thói quen của chúng ta, chứ không
phải là hành động tàn ác của cá nhân này hay cá nhân khác. Đâu là nguyên
nhân sự thờ ơ của chúng ta, thái độ hầu như dung thứ của chúng ta đối với
những vụ việc như thế, đối với những điềm triệu của thời đại báo trước cho
chúng ta một tương lai không lấy gì hay ho? Phải chăng là do sự trâng tráo
của chúng ta, do sự sớm suy nhược trí tuệ và trí tưởng tượng của một xã hội
còn trẻ như xã hội chúng ta nhưng đã già lão quá sớm? Phải chăng đấy là
do nền móng đạo đức của chúng ta bị lung lay tận gốc hay cuối cùng, có lẽ
chúng ta hoàn toàn không có những nền móng đạo đức ấy. Tôi không giải
quyết những vấn đế ấy, nhưng đó là những câu hỏi giày vò, và mỗi công
dân có bổn phận, có trách nhiệm đau khổ về chúng. Tuy nhiên, báo chí mới
ra đời, còn rụt rè của chúng ta không bao giờ biết được ít nhiều đầy đủ về
những sự khủng khiếp của ý chí buông thá, về sự sa đoạ tinh thần mà báo
chí liên tục đưa ra trên các trang giấy của mình, không phải đưa ra với tất
cả mọi người, không phải chỉ với những người đến dự các phiên toà xử
công khai trong vương quốc của chúng ta hiện nay. Vì chúng ta đọc cái gì
hầu như hàng ngày? Ồ, về những việc xảy ra từng phút một, so với chúng
thì vụ án này chẳng có ý nghĩa gì, hầu như chỉ là một vụ bình thường.
Nhưng quan trọng hơn hết là vô số những vụ hình sự dân tộc, của người
Nga chúng ta, đều chứng tỏ một cái gì phổ quát, về một tai hoạ chung đã
trở nên quen thuộc với chúng ta và như mọi tệ lậu phổ biến, rất khó đấu
tranh. Thì đấy, một sĩ quan trẻ, thuộc giới thượng lưu, vừa bắt đầu cuộc
sống và con đường công danh của mình, đã hèn hạ, lặng lẽ, không một chút
cắn rứt lương tâm, cắt cổ một viên chức nhỏ, phần nào là ân nhân trước kia
của mình, và người đầy tớ gái của ông ta để đánh cắp văn tự nợ cùng với
tiền còn lại của ông ta: "cần dùng cho những khoái lạc thượng lưu và cho
con đường công danh của ta sau này". Cắt cổ xong, y đặt dưới gối đầu cả
hai tử thi, bỏ đi nơi khác. Rồi là một anh hùng trẻ tuổi đã được ân thưởng
huân chương chữ thập về lòng can trường, đi giết chết mẹ của thủ lĩnh và
ân nhân của mình trên đường lớn như tên đạo tặc, và để xúi giục đồng bọn,