Chúng định bày ra một trò vui: chúng vuốt ve đứa bé, cười để làm cho nó
cười, chúng thành công, đứa bé cười sằng sắc. Lúc ấy một tên Thổ Nhĩ Kỳ
chĩa nòng súng lục vào sát mặt đứa bé, cách chưa đến một gang tay. Đứa bé
cười to vui sướng, đưa đôi tay bé xíu ra với lấy cây súng, thế là nhà nghệ sĩ
đột nhiên bóp cò, bắn vớ đầu đứa bé con… Có nghệ thuật đấy chứ, phải
không? Vậy mà người ta bảo là người Thổ thích của ngọt đấy.
- Anh ơi, anh nói tất cả những chuyện ấy để làm gì nhỉ?
- Tôi cho rằng nếu không có quỷ thì tức là quỷ do người tạo ra, những
người tạo ra quỷ theo hình ảnh của mình và giống như mình.
- Nếu vậy thì cả Chúa Trời cũng thế.
- Chú xoay trở ngôn từ khéo lạ, như Polomux đã nói trong "Hamlet". - Ivan
bật cười. - Chú nắm ngay lấy lời tôi để vặn tôi, thôi được, tôi lấy làm mừng
Chúa Trời của chú rõ thật là tệ hại khi tạo ra con người theo hình ảnh của
mình và giống như mình. Ban nãy chú hỏi tôi về những chuyện ấy để làm
gì. Chú ạ, tôi là người thích sưu tầm các sự kiện và chẳng biết chú có tin
hay không, tôi ghi chép và thu thập những chuyện đăng trên báo và nghe kể
nguồn gốc từ đâu, đấy là một loại chuyện phiếm, và tôi đã lập được một bộ
sưu tập dày dặn. Bọn Thổ Nhĩ Kỳ cố nhiên là có mặt trong bộ sưu tập đó,
nhưng đấy toàn là người nước ngoài. Tôi có cả những chuyện trong nước
thậm chí còn hơn cả chuyện về người Thổ Nhĩ Kỳ. Chú ạ, ở ta việc đánh
đập, dùng roi vọt xảy ra nhiều hơn, đấy là ảnh chất dân tộc: ở ta không thể
có chuyện đóng đinh tai người, dùsao chúng ta cũng là người châu Âu,
nhưng dùng roi vọt là tài nghệ riêng không thể tước bỏ được của chúng ta.
Ở nước ngoài bây giờ hình như không có chuyện đánh người, phong tục đã
thuần hoá hay luật pháp khiến người ta không dám dùng roi đánh người,
nhưng họ đã bù đắp lại bằng một thói quen khác cũng có tính chất dân tộc
