nhà cổ của Pháp đình thánh tín và nhốt ở đó. Một ngày qua đi, rồi đêm đến,
một đêm nóng bức ngột ngạt của Xevin. Không khí nồng "hương nguyệt
quế và hương chanh". Trong bóng tối sâu thăm thẳm, cửa sắt nhà ngục
bỗng mở ra, và đích thân lão Đại Pháp quan cầm cây đèn chậm rãi đi vào.
Ông ta đến một mình, cửa tức thời đóng lại sau lưng ông ta. Ông ta dừng lại
một lúc lâu, chừng một vài phút, nhìn chằm chằm vào mặt Ngài. Cuối cùng
ông ta nhẹ nhàng đến gần, đặt cây đèn xuống bàn, nói với Ngài: "Ông đấy
ư? Ông ư?" - Nhưng không đợi trả lời, ông ta nói thêm luôn, - Đừng trả lời,
cứ im lặng. Với lại, ông có thể nói gì được kia chứ? Tôi thừa biết ông sẽ
nói gì. Ông không có quyền thêm một lời nào vào những gì ông đã nói
trước kia. Tại sao ông xuống đây làm phiền chúng tôi? Ông đến là phiền
cho chúng tôi, điều đó thì chính ông cũng biết. Nhưng ông có biết ngày mai
sẽ thế nào không? Tôi không biết ông là ai và không muốn biết có phải ông
thật không hay chỉ là cái vẻ bên ngoài giống như ông, nhưng ngày mai tôi
sẽ kết án ông và thiêu ông trên giàn lửa như một kẻ tà giáo độc ác nhất, và
dân chúng hôm nay hôn chân ông thì ngày mai tôi chỉ vẫy tay một cái là họ
đổ xô đến hất thêm than vào giàn lửa thiêu ông, ông có biết thế không? Ờ,
có lẽ ông biết" - ông ta trầm ngâm nói thêm, măt không lúc nào rời khỏi
người bị bắt giam.
- Anh Ivan, tôi chẳng hiểu thế là thế nào? - Aliosa mỉm cười, từ nãy đến giờ
anh vẫn lẳng lặng nghe. - Đấy phải chăng là trí tưởng tượng ngông cuồng
vô hạn độ hay là một sai lầm của ông già, một quipro quo(6) kỳ quái?
- Thì cứ cho là thế đi, - Ivan bật cười, - nếu như chủ nghĩa hiện thực thời
nay đã làm hỏng chú đến mức chú không thể chịu đựng nổi bất cứ sự quái
dị nào, mà chú muốn cho là quipro quo thì cũng cứ được đi. Đấy là sự thật,
- chàng lại phá lên cười, - ông già đã chín mươi tuổi, và tư tưởng của ông ta
như thế thì ông ta có thể đã hoá điên từ lâu. Có thể là ngoại hình của người
bị giam đã làm ông già sửng sốt. Cuối cùng, đấy có thể chỉ là cơn mê sảng,
là hình ảnh tưởng tượng của ông già chín mươi tuổi trước khi chết, thêm
