nữa lại bị kích động vì cảnh hoả thiêu một trăm kẻ dị giáo ngày hôm qua.
Nhưng chú và tôi thì cần quái gì, cho dù đấy là qu pro quo hay trí tưởng
tượng ngông cuồng vô hạn độ? Vấn đề ở đây chỉ là ông già cần tự bộc lộ,
nói ra những điều ông ta vẫn giữ kín suốt chín mươi năm trời.
- Thế người bị giam cùng im lặng ư? Chỉ nhìn ông già và không nói gì ư?
- Đành phải thế thôi chứ làm thế nào. - Ivan lại bật cười. - Chính ông già
bảo với Chúa rằng Chúa không có quyền thêm gì vào những điều đã nói
trước kia. Nếu chú muốn biết thì đấy chính là đặc điểm cơ bản nhất của đạo
Thiên Chúa La Mã, ít ra đấy là ý kiến của tôi: "Chúa đã trao lại tất cả cho
Giáo hoàng, như vậy bây giờ tất cả là của giáo hoàng, và đừng làm phiền
chúng tôi, ít ra là trong lúc này". Họ không chỉ nói, mà còn viết ra theo tinh
thần đó, ít nhất là các tu sĩ dòng Tên. Chính tôi đã đọc ở các nhà thần học
của họ. Ông có quyền tiết lộ với chúng tôi, dù chỉ một bí mật của cái thế
giới mà ông vừa từ đấy đến không? - Lão già của tôi hỏi Chúa và chính lão
trả lời thay. - Không, ông không có quyền, để không thêm gì vào những
điều ông đã nói trước kia, để không tước đoạt mất của mọi người cái tự do
mà ông đã ra sức bảo vệ hồi ông còn ở trên trái đất. Tất cả những gì ông tiết
lộ thêm sẽ xâm phạm đến tự do tín ngưỡng của mọi người, bởi vì nó sẽ có
vẻ như phép lạ, mà tự do tín ngưỡng là điều ông quý hơn hết cách đây một
nghìn năm trăm năm. Chẳng phải hồi ấy ông thường nói: "Ta muốn làm cho
các ngươi thành người tự do" đó sao? Nhưng bây giờ ông thấy những con
người "tự do" ấy đấy, - ông già bỗng nói thêm, với nụ cười trầm mặc.
"Phải, chúng tôi đã phải trả một giá đắt cho việc làm của mình, - ông ta nói
tiếp, nghiêm khác nhìn Chúa, - nhưng rốt cuộc chúng tôi đã làm xong công
việc ấy nhân danh ông. Mười làm thế kỷ chúng tôi khổ sở với cái tự do ấy,
nhưng bây giờ thì xong rồi, xong hẳn rồi. Ông không tin là xong hẳn rồi ư?
Ông nhìn tôi hiền từ, thậm chí không buồn tức giận tôi ư? Nhưng ông nên
biết rằng bây giờ, chính hiện nay, những con người ấy tin chắc hơn bao giờ
hết rằng họ hoàn toàn tự do, nhưng chính họ đã đem tự do của họ dâng
