Chúa vẫn chỉ là vật bày đặt ra để giễu cợt, không bao giờ họ kham nổi tự do
của mình, và từ những kẻ nổi loạn đáng thương không bao giờ nảy sinh ra
những người khổng lồ để xây dựng xong tháp, nhà duy tâm vĩ đại mơ ước
hài hoà không phải để cho những con ngỗng như thế. Hiểu được tất cả
những điều đó, ông đã quay trở lại và nhập vào… với những người thông
minh. Chẳng lẽ điều ấy không thể xảy ra được ư?
- Nhập với ai, với những người thông minh nào? - Aliosa kêu lên, gần như
hăng máu. - Họ chẳng có trí tuệ gì, chẳng có những điều bí nhiệm và bí mật
nào cả… Chỉ có đầu óc vô thần, tất cả bí mật của họ chỉ là thế. Viên pháp
quan của anh không tin Chúa Trời, tất cả bí mật của ông ta chỉ có thế thôi!
- Cho dù là thế đi nữa! Rốt cuộc chú đã đoán ra. Quả là thế, quả thật tất cả
bí mật chỉ là thế, nhưng chẳng lẽ đấy không phải là đau khổ, ít ra là với một
người như ông ấy, người đã huỷ hoại cả đời mình tròng sa mạc vì sự đạo và
không bỏ được tình yêu nhân loại? Lúc tuổi già xế bóng, ông ta thấy rõ
ràng chỉ có những lời khuyên của quỷ ghê gớm và sự vĩ đại mới có thể thu
xếp cuộc sống tạm ổn cho những kẻ nổi loạn yếu ớt; "những sinh vật làm
thử, tạo tác dở đang, chỉ để giễu cợt". Thế là, khi hiểu rõ như vậy, ông ta
thấy cần đi theo con đường ma quỷ tinh khôn, quỷ ghê gớm gieo rác chết
chóc và tàn phá đã vạch cho, muốn vậy phải chấp nhận sự dối trá và lừa
lọc, chủ tâm đưa người ta đến chết chóc và tàn phá, và phải lừa dối họ suốt
dọc đường, để họ không nhận thấy họ được dẫn đi đâu, để ít ra trên đường
đi những kẻ mù quáng thảm hại ấy tự cho là mình hạnh phúc. Và chú hãy
lưu ý sự lừa dối nhân danh đấng đã đề ra cái lý tưởng mà suốt đời ông già
say mê tin tưởng! Thế không phải là bất hạnh sao? và nếu như có lấy một
người như thế đứng đầu cả đạo quân "khao khát quyền hành cốt để giành
lấy những lợi ích bẩn thỉu" chì chẳng phải là cũng đủ để sinh ra bi kịch rồi
không? Hơn thế nữa: chỉ cần một người như thế đứng đầu là rốt cuộc sẽ tìm
được lư tưởng chỉ đạo thực sự cho toàn bộ sự nghiệp của La Mã với tất cả
các đạo quân và các tu sĩ dòng Tên của họ, một tư tưởng tối cao chỉ đạo sự
