ANH EM NHÀ KARAMAZOV - Trang 1005

độ cao. Ôi, tôi không dám nhắc lại những chi tiết, các vị vừa nghe xong: đây
vừa là danh dự, vừa là sự tự khẳng định, tôi không nói nữa. Hình ảnh một
người trẻ tuổi, nông nổi và phóng đãng nghiêng mình trước sự cao quý thật
sự, trước ý tưởng cao cả đặc biệt dễ gây thiện cảm, như đã hiện ra trước
chúng ta. Nhưng liền sau đó, ngay trong phòng xử án này, hoàn toàn bất ngờ
hiện ra mặt trái của tấm huy chương. Tôi sẽ không dám phỏng đoán và sẽ
chỉ phân tích – tại sao lại như vậy. Người con gái ấy giàn giụa nước mắt của
niềm phẫn nộ giấu giếm lâu ngày, tuyên bố với chúng ta rằng anh ta là người
đầu tiên khinh miệt nàng vì sự bồng bột mãnh liệt, có lẽ thiếu thận trọng,
nhưng dù sao vẫn là cao cả và hào hiệp, của nàng. Trở thành chồng chưa
cưới của cô gái ấy, ở anh ta thoáng hiện nụ cười giễu cợt mà nàng có thể
chịu đựng nổi khi nó là nụ cười của người khác, chứ không phải của anh ta.
Biết rằng anh ta đã phản bội nàng (phản bội vì tin chắc rằng nàng phải chịu
đựng trước mọi việc của anh ta, kể cả sự phản bội), biết rằng nàng cố ý đưa
cho anh ta ba ngàn đồng và để cho anh ta biết rõ, quá rõ nàng rằng nàng đưa
ba ngàn ấy để anh ta phản bội nàng: ‘Sao, anh có lấy hay không, anh có đủ
trâng tráo đến vậy không?’ – nàng lẳng lặng nói với anh bằng cái nhìn chê
trách và dò xét. Anh ta nhìn nàng, hoàn toàn hiểu rõ ý nghĩ của nàng (chính
anh ta thú nhận ở đây trước các vị rằng anh ta hiểu hết) và tất nhiên anh ta
chiếm đoạt số tiền ấy và tiêu phung phí số tiền ấy trong hai ngày với người
yêu mới! Tin cái gì bây giờ? Truyền thuyết thứ nhất là cảm hứng cao thượng
hiến tất cả số tiền mình có để sống và tôn sùng đức hạnh, hay mặt trái của
tấm huy chương đáng ghét đến như thế? Thông thường trong đời, với hai
mặt đối lập, cần tìm sự thật ở giữa; trong trường hợp này thì tuyệt nhiên
không phải là như thế. Đúng hơn hết, trong trường hợp thứ nhất, anh ta
thành thực cao quý, trong trường hợp thứ hai, anh ta thực sự thấp hèn. Tại
sao? Chính bởi vì chúng ta là những bản chất rộng lớn, bản chất nhà
Karamazov, có khả năng chứa đựng mọi đối lập có thể có và ngắm nhìn
cùng một lúc cả hai vực thẳm, vực thẳm trên đầu chúng ta, vực thẳm của
những lý tưởng cao cả, và vực thẳm dưới chân chúng ta, vực thẳm của sự sa
ngã hèn hạ nhất và thối tha nhất. Hãy nhớ tới ý tưởng sâu sắc mà trước đây
một người quan sát trẻ tuổi hiểu sâu và kỹ cả gia đình Karamazov, ông