Ban nãy, người ta vừa mang tiền đến tòa, ba ngàn rúp, chính số tiền
nằm trong chiếc phong bì hiện ở trên bàn để vật tang chứng kia, người ta
bảo hôm qua tôi đã nhận được của Smerdyakov. Nhưng thưa các vị bồi
thẩm, các vị vẫn nhớ câu chuyện đáng buồn ban nãy đấy. Tôi không nhắc lại
chi tiết, tôi sẽ chỉ đưa ra vài ba điều trong số những điều nhỏ nhặt nhất –
chính bởi vì nó nhỏ nhặt nên không phải ai cũng nghĩ tới và sẽ quên đi. Thứ
nhất là do lương tâm cắn rứt, hôm qua Smerdyakov hoàn lại tiền và tự treo
cổ (bởi vì nếu lương tâm không cắn rứt thì hắn đã không hoàn lại tiền). Và
mãi đến tối hôm qua, lần đầu tiên hắn mới thú tội với Ivan Karamazov,
chính Ivan Karamazov nói như vậy, nếu không thì tại sao hắn vẫn im lặng
cho tới giờ. Vậy là hắn thú tội, vậy thì tại sao, tôi nhắc lại, trong lá thư trước
khi chết, hắn không nói hết sự thật với chúng ta khi biết rằng ngày mai sẽ là
phiên tòa khủng khiếp đối với một kẻ vô tội? Chỉ riêng tiền thôi chưa phải là
bằng chứng. Chẳng hạn tôi và hai người nữa trong phòng này, hoàn toàn tình
cờ được biết rằng mới cách đây một tuần, Ivan gửi lên tỉnh lị đổi hai trái
khoán 5% mỗi cái năm ngàn rúp, tổng cộng là mười ngàn rúp. Tôi chỉ muốn
nói rằng người ta có thể có tiền vào một ngày nhất định nào đó và mang đến
ba ngàn rúp, không nhất thiết chứng minh được rằng đấy là số tiền ấy, chính
là số tiền trong ngăn kéo hay phong bì. Rốt cuộc Ivan Karamazov hôm qua
nhận được tin quan trọng về kẻ giết người thực sự, liền ngồi yên. Nhưng tại
sao anh ta không đi trình báo ngay? Tại sao anh ta hoãn tất cả đến sáng hôm
sau? Tôi cho rằng tôi có quyền đoán tại sao: đã một tuần sức khỏe suy sụp,
chính anh ta thú nhận với bác sĩ và những người thân cận rằng anh ta có
những ảo giác, anh ta nhìn thấy những người đã chết; trước cơn bệnh sốt
nóng mà chính hôm nay bột phát, bất ngờ được tin Smerdyakov đã chết, anh
ta lập luận như sau: ‘Hắn đã chết, có thể đổ cho hắn để cứu anh, tiền thì ta
có: hãy lấy một tệp tiền và nói rằng Smerdyakov trao cho ta trước khi chết.’
Các vị sẽ nói rằng như thế là bất lương. Dù là vu cho người chết cũng cứ là
bất lương, cho dù là để cứu anh đi nữa! Đúng, nhưng nếu anh ta nói dối một
cách vô ý thức thì sao, nếu anh ta tưởng tượng rằng sự thể đúng như thế, anh
ta hoàn toàn rối trí khi được tin về cái chết bất ngờ của thằng hầu thì sao?
Các vị đã thấy cảnh ban nãy, các vị đã thấy con người ấy ở trong trạng thái
