N
ói đến đây, Ippolit Kirillovich, rõ ràng đã chọn phương pháp trình bày
lịch sử mà tất cả các diễn giả nóng nảy rất thích dùng, họ cố ý tìm những
khuôn khổ được giới hạn chặt chẽ để kìm hãm sự hăng say của mình, ông
đặc biệt nói tràng giang đại hải về “người cũ”, “có quyền không chối cãi
được” và đưa ra mấy ý kiến lý thú về đề tài này.
“Karamazov ghen đến điên cuồng với tất cả mọi người, bỗng nhiên ngã
gục và biến mất trước sự xuất hiện của ‘người cũ’, ‘có quyền không chối cãi
được’. Điều càng lạ hơn là trước kia anh ta hầu như hoàn toàn không để ý gì
đến mối nguy hiểm mới mẻ đối với mình, tức là kẻ tình địch bất ngờ ấy.
Nhưng anh ta luôn luôn hình dung rằng chuyện ấy còn rất xa, mà
Karamazov thì luôn luôn chỉ sống bằng phút giây hiện tại. Có lẽ thậm chí
anh ta coi đó là giả tưởng. Nhưng, bằng trái tim đau đớn của mình, anh ta
chợt hiểu ngay rằng người phụ nữ ấy giấu giếm kẻ tình địch mới trở lại ấy
đối với cô tuyệt nhiên không phải là tưởng tượng ngông cuồng hoặc giả
tưởng, mà là tất cả đối với nàng, tất cả hy vọng trong đời nàng, thế là anh ta
căm thù. Thưa các ngài bồi thẩm, tôi không thể lờ đi không nói đến đặc
điểm bất ngờ ấy trong tâm hồn bị cáo – anh ta dường như tuyệt nhiên không
có khả năng biểu lộ điều đó, ấy thế mà đột nhiên bỗng bộc lộ nhu cầu khắc
nghiệt về sự thật, về tôn trọng phụ nữ, thừa nhận quyền của trái tim nàng, và
vào lúc nào, vào lúc vì nàng mà hai tay anh ta đỏ máu cha mình? Của đáng
tội, lúc ấy máu đòi trả máu, bởi vì anh ta đã giết chết tâm hồn mình và cuộc
sống trần thế của mình, nên bất giác khi đó anh ta phải cảm thấy và tự hỏi:
‘Ta là gì, bây giờ ta là gì với nàng, người mà ta yêu hơn cả bản thân ta, ta là
gì so với ‘người cũ’, ‘có quyền không phải bàn cãi gì’ đối với nàng, người
ấy đã ân hận và trở lại với người phụ nữ đã bị anh ta làm hại cả một đời, với
một tình yêu mới, những đề nghị chân thành, hứa hẹn một cuộc sống hồi
sinh và hạnh phúc. Còn ta là kẻ bất hạnh, giờ đây ta có thể đem lại gì cho
nàng, hứa hẹn với nàng cái gì?’ Karamazov hiểu tất cả điều đó, hiểu rằng tội
lỗi chặn hết mọi nẻo đường của anh ta, rằng anh ta chỉ là kẻ phạm tội đáng
chịu tử hình, chứ không phải là kẻ đáng sống. Ý nghĩ ấy đè bẹp và tiêu diệt
