cáo và Smerdyakov. Vị công tố đã kêu lên một cách đây cảm hứng rằng bị
cáo đổ cho Smerdyakov vì không có ai mà đổ tội nữa, nếu có người thứ sáu
nào đó, cho dù là bóng ma của một người thứ sáu thì bị cáo sẽ lập tức không
đổ cho Smerdyakov nữa vì xấu hổ, mà đổ cho người thứ sáu ấy ngay. Nhưng
thưa quý vị bồi thẩm, tại sao tôi không thể kết luận hoàn toàn ngược lại? Có
hai người: bị cáo và Smerdyakov – tại sao tôi không thể nói rằng công tố
buộc tội thân chủ của tôi chỉ vì không còn ai khác? Mà không còn ai khác là
vì do thiên kiến có sẵn, ông đã loại bỏ bất cứ sự nghi ngờ nào đối với
Smerdyakov. Phải, quả thực là đổ tội cho Smerdyakov chỉ có bản thân bị
cáo, hai anh em bị cáo và Svetlova, chỉ có vậy thôi. Nhưng vẫn còn những
người trong số những người khai cung: đấy là sự rì rầm trong xã hội, tuy là
mơ hồ, với những câu hỏi, những nghi ngờ nào đó, có những tin đồn mập
mờ, ta cảm thấy có sự chờ đợi nào đó. Cuối cùng, sự đối chiếu các sự kiện,
sự đối chiếu rất đặc sắc, tuy xin thú thật là vu vơ, cũng là một bằng chứng:
thứ nhất là lên cơn động kinh đúng vào ngày xảy ra đại họa, không hiểu sao
bên công tố buộc phải ra sức biện bạch, bảo vệ nó. Tiếp đến là sự tự sát bất
ngờ của Smerdyakov trước phiên tòa. Tuy nhiên, lời khai không kém phần
bất ngờ của người em lớn của bị cáo tại phiên tòa hôm nay, cho đến lúc ấy
anh ta vẫn tin rằng anh mình có tội, vậy mà anh ta mang tiền đến và lại nêu
đích danh Smerdyakov là kẻ giết người! Ôi, cùng với tòa và bên công tố, tôi
hoàn toàn tin chắc rằng Ivan Karamazov ốm và lên cơn sốt mê sảng, lời khai
của anh ta thực sự có thể là một mưu toan tuyệt vọng, mà lại trong cơn mê
sảng, để cứu anh bằng cách đổ tội cho kẻ đã chết. Tuy nhiên, tên
Smerdyakov đã được thốt lên, dường như là nghe thấy một cái gì bí ẩn. Ở
đây có cái gì chưa nói hết, thưa quý vị bồi thẩm, chưa xong hẳn. Và có lẽ sẽ
còn được nói nốt. Nhưng ta hãy tạm gác chuyện ấy lại, chuyện ấy để sau.
Ban nãy tòa đã quyết định tiếp tục phiên xử, nhưng bây giờ, trong lúc
chờ đợi, tôi có thể vạch ra một đôi điều, chẳng hạn những nhận xét về tính
cách của Smerdyakov đã qua đời mà vị công tố đã vẽ ra một cách tinh vi và
tài ba. Nhưng tuy ngạc nhiên về tài năng của ông, tôi không thể đồng ý với
ông về thực chất của những nhận xét của ông. Tôi đã đến nhà Smerdyakov,
