ANH EM NHÀ KARAMAZOV - Trang 1101

bước bất hạnh ghê gớm, dù sao cũng đừng quên rằng đã có lần ở đây chúng
ta sung sướng, tất cả chúng ta gắn bó với nhau bằng những tình cảm tốt
lành, tình thương yêu với cậu bé tội nghiệp kia có lẽ đã làm cho chúng ta
trong thời gian ấy trở nên tốt hơn trong thực tế. Những con bồ câu nhỏ của
tôi – hãy cho tôi gọi như vậy, vì các bạn rất giống chúng, những con chim
màu xám nhạt xinh đẹp ấy, bây giờ, vào lúc này, khi tôi nhìn những gương
mặt hiền lành, dễ thương của các bạn – hỡi các em đáng yêu của tôi, có lẽ
các bạn không hiểu điều tôi sẽ nói với các bạn, bởi vì tôi nói thường rất khó
hiểu, nhưng dù sao các bạn cũng cứ ghi nhớ, rồi sau này sẽ có lúc các bạn
đồng ý với tôi. Các bạn nên biết rằng không có gì cao hơn, mạnh mẽ hơn,
trong lành hơn và có ích hơn cho cuộc đời bằng một kỷ niệm tốt đẹp, đặc
biệt là một kỷ niệm thời thơ ấu sống dưới mái nhà mẹ cha. Người ta nói
nhiều với các bạn về sự giáo dục của các bạn, nhưng một kỷ niệm tuyệt đẹp,
thiêng liêng giữ được từ thuở bé có lẽ là sự giáo dục tốt nhất. Nếu thu thập
được nhiều kỷ niệm như thế đem vào đời thì con người sẽ được cứu vớt suốt
đời. Cho dù chỉ còn một kỷ niệm đẹp ở trong tim chúng ta thì cũng sẽ có
ngày nó cứu vớt chúng ta. Có thể sau này chúng ta sẽ trở thành người độc
ác, thậm chí chúng ta không đủ sức cưỡng lại hành động xấu, chúng ta sẽ
cười chế giễu nước mắt con người, chế giễu những người vẫn nói, như
Kolya ban nãy vừa kêu lên, “tôi muốn chịu đau khổ cho tất cả mọi người” –
có thể chúng ta sẽ chế giễu độc ác những con người như vậy. Mặc dù chúng
ta độc ác như thế nào, cầu trời tránh cho chúng ta điều đó, nhưng chúng ta sẽ
nhớ tới ta đã mai táng Ilyusha ra sao, chúng ta đã yêu mến nó trong ngày
cuối cùng như thế nào, và giờ đây chúng ta hòa hợp với nhau như thế nào
bên tảng đá này, thì người tàn bạo nhất trong chúng ta và hay giễu cợt nhất,
nếu chúng ta trở thành những người như thế, trong thâm tâm cũng sẽ không
dám báng nhạo người đã từng có tình cảm tốt lành trong giây phút này!
Ngoài ra, có lẽ chỉ riêng kỷ niệm đó đã giữ cho ta tránh khỏi cái ác lớn lao,
người đó sẽ nghĩ lại và sẽ nói: “Phải, hồi ấy ta tốt bụng, can đảm và chính
trực!” Cứ mặc cho người đó tự cười mình, không sao; con người thường
cười cái nhân hậu và tốt đẹp; đấy chỉ là nhẹ dạ; nhưng thưa các bạn, tôi cam