coi cái gì là thiêng liêng. Hắn không có chút tình cảm nào với những người
nuôi dưỡng hắn, hắn sẵn sàng chào mừng Napoleon xâm chiếm Nga, mơ
ước chiếm được số tiền ba nghìn rúp để trốn ra nước ngoài mở một tiệm ăn
nhỏ. Bên cạnh chủ nghĩa hư vô thô thiển, tính ngạo mạn tôi đòi và sự khinh
miệt toàn nhân loại của hắn được miêu tả với sức mạnh nghệ thuật đặc biệt.
Là một kẻ vô học, thân phận hèn kém, hắn lại khinh miệt dân Nga “vô học”!
Ngu dốt, thiển cận, nhưng hắn có logic tôi đòi, phép biện chứng tôi đòi riêng
của hắn, cái biện chứng trâng tráo nhưng mềm dẻo, linh hoạt, biện bạch cho
bất cứ hành động đê tiện và tội ác nào. Tâm lý tôi đòi thật dễ sợ. Fyodor
Pavlovich chết chính bởi tay hắn, kẻ được lão tiêm nhiễm thói độc ác và hèn
mạt, bị lão làm cho hư hỏng.
Tuy nhiên, Smerdyakov chỉ là kẻ thực thi việc giết cha. Ivan
Karamazov mới là đầu não, là “nhà lý luận” khơi gợi và củng cố cho hắn ý
nghĩ giết người, thúc đẩy hắn đi đến hành động. Ivan Karamazov là nhân vật
mang tất cả gánh nặng của những hoài nghi và tìm kiếm triết lý trong cuốn
tiểu thuyết.
Lòng ham sống mãnh liệt, “yêu bầu trời xanh thẫm”, hoạt động tìm
kiếm ráo riết của tư tưởng, đấy đích thực là “chất Karamazov” thể hiện ở
Ivan. Nhưng Ivan không phải là “đứa con của tự nhiên” như Mitya, anh ta
trước hết là con người duy lý đầu óc lạnh lùng, người của “văn hóa phương
Tây”.
Anh ta là kẻ nhẫn tâm: xung đột giữa anh Dmitri và bố đến độ có thể
gây án mạng, vậy mà anh ta thản nhiên, coi đó là chuyện tự nhiên, “rắn nuốt
rắn”. Với Ivan, tình cảm ruột thịt là một thành kiến. Lý trí cao hơn mọi
mong muốn và khát vọng. Đầu óc duy lý lạnh lùng của Ivan kết hợp với chủ
nghĩa cá nhân ích kỷ: “Sự gian ác chẳng những được phép làm, mà còn được
thừa nhận là lối thoát hết sức cần thiết và thông minh nhất cho bất cứ người
vô thần nào”. Smerdyakov giết người theo lý luận “mọi việc đều được phép
làm” của Ivan, hắn chính là kẻ song trùng của Ivan. Với tư cách là nhà triết
lý, Ivan đã đi từ cực đoan này đến cực đoan khác, nhiều khi phản lại chính
