thuyết về chủ nghĩa xã hội). Đây cũng là bài ca chống lại sự áp bức, sự
xuyên tạc những tư tưởng vĩ đại. Lịch sử đã từng biết có những phong trào
vĩ đại, mở đầu với lý tưởng cao đẹp, với những hứa hẹn hấp dẫn và kết cục
lại ngược với lý tưởng. Chẳng hạn cuộc đại cách mạng Pháp thế kỷ XVIII
với khẩu hiệu “Tự do – Bình đẳng – Bác ái” đã dẫn tới xã hội tư sản Pháp
thế kỷ XIX nằm trong tay bọn con buôn.
Trong tiểu thuyết, theo niềm tin của tác giả, tính ích kỷ và sự phủ nhận
đạo đức gắn liền với quan niệm vô thần, không tin có Thượng đế, điều đó
làm què quặt con người, dẫn đến tai họa: Fyodor Pavlovich bị giết, kẻ sát
nhân Smerdyakov treo cổ tự tử, cuộc đời Katerina Ivanovna tan nát...
Đối lại với những con người vô thần và đại pháp quan, Dostoevsky
hướng về Chúa cứu thế, về tu viện và xây dựng nhân vật Alyosha và
Zosima.
Alyosha phải giữ một vai trò đặc biệt trong tác phẩm. Nhà văn gọi đó là
“chàng trai của thời đại chúng ta”, tất cả thiện cảm của ông dành cho nhân
vật này. Alyosha là một “anticorp” (phản cơ thể) của gia đình Karamazov.
Anh là một tâm hồn trong trắng của cái gia đình sục sôi dục vọng này, anh
yêu con người và cho rằng mình không có quyền phán xét người khác. Anh
có thiên khiếu khơi gợi lòng yêu mến của mọi người đối với mình, không
bao giờ để bụng những điều xúc phạm đến mình. Tuy nhiên, “thầy tu” này
không xa lạ với dục vọng của con người, hiểu biết sâu sắc những đau khổ.
Khi Ivan kể với Alyosha về chú bé nông nô bị chó săn xé xác, trả lời câu hỏi
anh sẽ xử trí như thế nào với viên tướng đã làm việc đó, Alyosha kêu lên:
“Bắn!” Đấy là sự vi phạm điều răn không chống lại cái ác. Khi Ivan nói lên
sự căm phẫn đối với thế giới của Chúa, Alyosha nói: “Đấy là nổi loạn.” Lại
một lần nữa Alyosha vi phạm điều răn của nhà thờ. Đó là sự thắng lợi của
chủ nghĩa hiện thực của Dostoevsky. Sự nghi ngờ của Alyosha về tính thần
thánh của trưởng lão Zosima khi xác ông bốc mùi cũng là thắng lợi của thực
tế đối với ý đồ chủ quan. Về mặt tâm lý, hình tượng Alyosha có sức sống
sinh động. Nhưng vai trò mà tác giả muốn gắn cho hình tượng này – vai trò
