– Vâng, tất nhiên, miễn là lúc này không phải anh đùa.
– “Đùa.” Hôm qua ở chỗ trưởng lão người ta bảo là tôi đùa. Này, chú
em đáng yêu ạ, thế kỷ mười tám có một ông già trần tục nói rằng nếu như
không có Chúa Trời thì phải bịa đặt ra Chúa Trời, Si Dieu n'existait pas il
faudrait l’inventer. Quả thật là con người bịa đặt ra Chúa Trời. Và điều lạ
lùng, điều kỳ dị không phải là thực sự có Chúa Trời, điều kỳ dị ấy là ý nghĩ
ấy – ý nghĩ cần phải có Chúa Trời – lại có thể len vào đầu một con vật hoang
dã và hung dữ như con người, một ý nghĩ rất đỗi thiêng liêng, rất mực cảm
động, khôn ngoan đến điều và làm vinh dự cho con người vô cùng. Về phần
tôi thì đã từ lâu tôi quyết định không nghĩ đến chuyện con người sáng tạo ra
Chúa Trời hay Chúa Trời sáng tạo ra con người. Dĩ nhiên tôi sẽ không điểm
lại tất cả các tiên đề hiện nay của các chú thiếu niên Nga về vấn đề này, tất
cả các tiên đề đó đều là suy ra từ những giả thuyết châu Âu; bởi vì cái mà ở
đấy là giả thuyết thì lập tức trở thành tiên đề đối với chú thiếu niên Nga, mà
chẳng phải chỉ với các chú thiếu niên thôi đâu, mà cả với các giáo sư của họ
nữa, bởi vì điều rất thường có ở ta hiện nay là các giáo sư Nga cũng là
những chú thiếu niên Nga. Vì thế tôi bỏ qua tất cả các giả thuyết. Bây giờ
nhiệm vụ của tôi với chú là gì? Nhiệm vụ là tôi phải làm thế nào giải thích
thật mau lẹ với chú về bản chất của tôi: tôi là người thế nào, tôi tin vào cái gì
và hy vọng gì, thế chứ gì? Vì vậy tôi tuyên bố rằng tôi chấp nhận Chúa Trời
một cách trực tiếp và giản dị. Tuy nhiên, cần lưu ý một điều: nếu như có
Chúa Trời và quả thực là Chúa Trời sáng tạo ra Trái đất thì chúng ta hoàn
toàn biết rằng Ngài tạo ra nó theo hình học Euclid, và trí tuệ con người thì
chỉ có khái niệm về ba chiều không gian. Thế nhưng trước kia và ngay cả
bây giờ nữa vẫn có những nhà hình học và những nhà triết học, thậm chí cả
những người lỗi lạc nhất trong bọn họ, hoài nghi về việc cả vũ trụ, hay rộng
hơn nữa, mọi tồn tại được tạo nên chỉ theo hình học Euclid, thậm chí họ dám
mơ ước rằng hai đường thẳng song song, mà theo Euclid thì không thể gặp
nhau ở chỗ nào trên mặt đất, có thể vẫn sẽ gặp nhau ở vô cực. Chú ạ, tôi đã
quyết định rằng nếu như ngay cả điều đó tôi cũng không hiểu nổi thì sao tôi
hiểu được về Chúa Trời. Tôi khiêm nhường thú nhận rằng tôi không có chút
