T
ôi phải thú nhận với chú một điều, – Ivan nói, – tôi chưa bao giờ hiểu
được làm sao có thể yêu được đồng loại. Theo tôi, chính đồng loại mới là
những kẻ ta không thể nào yêu được, họa chăng là những người ở xa thì may
ra. Tôi đã có đọc ở đâu đó về “Julien nhân từ” (một vị thánh)
: một người
qua đường đói rét xin thánh sưởi ấm cho, ông ta lên nằm cùng giường với
người ấy, ôm lấy y, hà hơi vào miệng y, mà miệng y thì mưng mủ và hôi thối
vì một bệnh khủng khiếp gì không rõ. Tôi tin chắc thánh phải gắng tự dối
mình để làm được như thế, do thấm nhuần bổn phận phải yêu người, do tự
hành thân để giải tội. Muốn yêu được một con người thì phải giấu mặt đi, hễ
phô mặt ra là tình yêu biến mất.
– Trưởng lão Zosima đã nhiều lần nói đến điều ấy. – Alyosha lưu ý. –
Cha cũng nói rằng đối với nhiều người ít kinh nghiệm về tình yêu, nhiều khi
bộ mặt con người là trở ngại ngăn cản người ta yêu nhau. Thế nhưng trong
nhân loại vẫn có nhiều tình yêu, kể cả tình yêu gần như tình yêu của Chúa
Kitô, điều đó thì tôi biết qua kinh nghiệm bản thân, anh Ivan ạ.
– Còn tôi thì hiện thời tôi chưa biết điều đó và không thể nào hiểu
được, và rất nhiều người cũng như tôi. Vấn đề là: đấy là do tính xấu của
người đời, hay bản tính con người vốn như thế. Tôi cho rằng lòng yêu người
của Chúa Kitô là một thứ phép lạ không thể có trên cõi thế. Thì Ngài là
Chúa Trời mà. Nhưng chúng ta không phải là Chúa Trời. Chẳng hạn, giả sử
tôi đau khổ sâu sắc, nhưng người khác không bao giờ có thể biết được tôi
đau khổ dường nào, vì đấy là người khác, chứ không phải là tôi, vả lại ít có
người chịu thừa nhận kẻ khác là con người đau khổ (dường như đấy là một
phẩm tước). Tại sao vậy, chú nghĩ thế nào? Ấy là bởi tôi có mùi hôi hám
chẳng hạn, hay tại mặt tôi nom đần độn, hay tại tôi đã có lần giẫm phải chân
người đó. Với lại, đau khổ có nhiều loại: nỗi đau khổ loại này thì ân nhân
của tôi còn chấp nhận được, nhưng loại đau khổ cao hơn một chút, đau khổ
về tư tưởng chẳng hạn thì không được, hãn hữu lắm ngài mới cho phép, bởi
vì giả dụ ngài nhìn tôi và bỗng thấy mặt tôi không phải là bộ mặt mà trí
tưởng tượng của ngài hình dung ra cho một người đau khổ về một tư tưởng
