– Tôi chẳng hiểu gì cả, – Ivan nói tiếp dường như trong cơn mê sảng, –
ngay cả bây giờ tôi cũng chẳng muốn hiểu gì cả. Tôi chỉ bám chắc vào sự
kiện. Đã từ lâu tôi quyết định là không nên hiểu. Khi tôi muốn hiểu điều gì
thì lập tức tôi phải làm cho sự kiện đổi khác đi, mà tôi quyết tâm bám chắc
lấy sự kiện...
– Anh thử tôi làm gì? – Alyosha thốt lên bằng giọng run run chua xót. –
Rốt cuộc thì anh có nói cho biết không?
– Cố nhiên tôi sẽ nói, tôi kể lể như vậy là cốt để nói ra. Tôi quý chú, tôi
không muốn và sẽ không chịu nhường chú cho Cha Zosima của chú đâu.
Ivan im lặng một lát, mặt chàng bỗng có vẻ rất buồn.
– Nghe đây nhé: tôi chỉ nói về trẻ con là để cho rõ ràng hơn. Tôi sẽ
không nói một lần nào về những loại nước mắt khác của con người vẫn thấm
đẫm cả Trái đất này từ vỏ đến ruột, tôi chủ tâm thu hẹp đề tài lại. Tôi là con
bọ rệp và tôi cam lòng chịu nhục mà thú nhận rằng tôi không hiểu ra gì về
việc tại sao mọi sự lại được an bài như thế. Như vậy là chính người đời có
lỗi: họ đã được ở thiên đàng, họ lại muốn tự do và đã ăn cắp lửa thượng giới,
tuy họ biết rằng họ sẽ bất hạnh, vậy thì chẳng việc gì phải thương họ. Ôi,
theo cái trí tuệ Euclid phàm trần thảm hại của tôi, tôi chỉ biết rằng trên đời
có sự đau khổ, không ai có lỗi, tất cả đều chuyển biến từ cái này thành cái
kia một cách trực tiếp và đơn giản, mọi cái đều qua đi và cân bằng với nhau,
nhưng đấy chỉ là điều hồ đồ theo quan điểm Euclid, tôi biết thế, nhưng tôi
không thể cam chịu sống theo kiểu đó! Chẳng phải lỗi tại ai, tôi biết như thế,
nhưng tôi vẫn thấy cần có sự trừng phạt, nếu không thì tôi sẽ tự hủy diệt
mình. Không phải là trừng phạt ở đâu đó và vào thời gian nào đó trong
tương lai vô tận, mà ngay ở đây, trên Trái đất này, để chính mắt tôi nhìn
thấy. Tôi đã tin, và tôi muốn chính mắt nhìn thấy, nếu đến lúc ấy tôi đã chết
thì người ta sẽ làm tôi sống lại, bởi vì nếu mọi việc sẽ xảy ra không có tôi thì
hận cho tôi quá. Tôi đã từng đau khổ, vậy thì không thể đem bản thân mình,
những hành vi tàn ác và những đau khổ của tôi làm phân bón cho sự hài hòa
