tạ cuộc sống của chúng ta” – “Cậu con trai bà không sống được bao lâu nữa
đâu. – Bác sĩ nói với mẹ tôi, khi bà tiễn ông ra đến bậc tam cấp. – Bệnh tật
làm cho cậu ấy lẫn trí”. Cửa sổ buồng anh trông ra vườn, vườn nhà chúng tôi
rợp bóng mát, có những cây cổ thụ, cây cối đã nẩy lộc xuân, chim chóc đầu
mùa kéo đến, líu lo ríu rít bên cửa sổ buồng anh. Anh ngắm nhìn chim và
bỗng xin chúng thứ lỗi cho anh: “Hỡi các chú chim trời sướng vui, xin thứ
lỗi cho tôi, vì tôi có lỗi với các chú”. Hồi ấy không ai trong chúng tôi hiểu
nổi anh, còn anh khóc vì vui sướng. “Phải rồi, – anh nói, – xung quanh tôi
bao nhiêu là vinh hiển của Chúa Trời: chim chóc, cây cối, đồng cỏ, bầu trời,
chỉ riêng tôi sống trong ô nhục, chỉ riêng tôi làm ô danh vạn vật, hoàn toàn
không biết đến cái đẹp và sự vinh hiển” – “Con tự nhận lấy nhiều tội lỗi quá
đấy” – đôi khi mẹ tôi khóc. “Mẹ ơi, mẹ là niềm vui sướng của con, con khóc
vì vui mừng, chứ không phải vì đau xót đâu. Chính con muốn mình có tội
với vạn vật, có điều con không giải thích với mẹ được; bởi vì con không biết
phải yêu vạn vật như thế nào. Thì cứ cho là con có tội với vạn vật, và vạn
vật tha thứ cho con, thế thì đấy là thiên đàng rồi. Chẳng phải là hiện giờ con
đang ở thiên đàng sao?”
Còn nhiều chuyện nữa, không thể nhớ và ghi lại hết được. Tôi nhớ, có
lần tôi một mình vào buồng anh, chẳng có ai ở đấy cả. Một buổi chiều sáng
sủa, mặt trời đã bắt đầu lặn, căn buồng tràn ngập ánh sáng chênh chếch.
Nhìn thấy tôi, anh vẫy tôi lại gần, đặt hai tay lên vai tôi, nhìn vào mắt tôi với
vẻ cảm động, trìu mến. Anh không nói gì, chỉ nhìn tôi như thế một lát.“Thôi
bây giờ em đi chơi đi, hãy sống thay cho anh!” Thế là tôi ra ngoài chơi. Sau
này, nhiều lần trong đời, tôi nhớ lại câu anh bảo tôi sống thay cho anh mà rớt
nước mắt! Anh còn nói nhiều lời tuyệt diệu như thế mà hồi ấy chúng tôi
không hiểu. Anh mất vào tuần thứ ba sau lễ Phục sinh, lúc chết vẫn tỉnh táo,
tuy đã không nói được nữa, nhưng cho đến phút chót anh vẫn không thay
đổi: vẻ nhìn đầy vui sướng, ánh mắt vui vẻ, anh đưa mắt nhìn chúng tôi mỉm
cười với chúng tôi, gọi chúng tôi. Trong thị trấn người ta nói nhiều về cái
chết của anh. Bấy giờ tất cả những điều đó khiến tôi bàng hoàng, nhưng
không quá lắm, tuy tôi khóc rất nhiều lúc mai táng anh. Hồi ấy tôi còn non
