lắm. Y cư xử không cao nhã hơn, mà có phần trâng tráo hơn. Chẳng hạn anh
hề trước kia bỗng có nhu cầu láo xược muốn biến người khác thành hề. Y
thích chơi bời đĩ điếm thậm chí còn bỉ ổi hơn trước. Chẳng bao lâu sau y trở
thành người sáng lập ra nhiều quán rượu mới trong vùng. Người ta cho rằng
có lẽ y có đến một trăm ngàn tiền vốn hay chỉ kém chút ít. Nhiều người
trong thành phố và trong hạt vay nợ y, tất nhiên là phải có vật cầm cố hoàn
toàn chắc chắn. Gần đây y có hơi phị ra, có phần mất ung dung, mất tự chủ,
thậm chí trở nên hơi xốc nổi, bắt tay vào việc này rồi lại xọ sang việc khác,
đầu óc phân tán và ngày càng say sưa bét nhè, và nếu như không có Grigory,
vẫn người gia nhân ấy bây giờ cũng đã già đi nhiều, trông nom y, đôi khi
gần như một người hướng dẫn thì có lẽ Fyodor Pavlovich sẽ không sống nổi
nếu không có sự chăm sóc đặc biệt. Alexey về nhà dường như có ảnh hưởng
đến y về mặt đạo lý ở con người già trước tuổi này, có cái gì từ lâu đã lụi tắt
trong tâm hồn dường như bỗng thức tỉnh: “Con có biết không, – y thường
chăm chú nhìn Alyosha và nói, – con giống bà ấy, cái bà ngộ dại ấy mà.” Y
gọi người vợ quá cố, mẹ Alexey như vậy.
Cuối cùng gia nhân Grigory chỉ cho Alexey mộ “người ngộ dại”. Lão
đưa anh ra nghĩa trang thành phố, và ở một góc xa tít, lão chỉ cho anh tấm
bia mộ bằng gang rẻ tiền, nhưng chỉn chu, có ghi cả tên tuổi, tước hiệu, năm
mất của người quá cố, bên dưới thậm chí có đề bài thơ bốn câu đại loại như
thứ thơ cổ thường thấy trên mộ người trung lưu. Điều đáng ngạc nhiên là
tấm bia này do Grigory đặt. Chính lão bỏ tiền ra dựng tấm bia trên mộ người
đàn bà “ngộ dại” đáng thương, sau khi đã rầy rà chủ nhiều lần về nấm mộ ấy
và cuối cùng Fyodor Pavlovich bỏ đi Odessa, thây kệ chẳng những là mồ
mả, mà thậm chí mọi kỷ niệm của mình.
Đứng trước mộ mẹ, Alexey không biểu lộ sự thương cảm đặc biệt nào
cả; anh chỉ cúi đầu ủ rũ lắng nghe câu chuyện nghiêm trang và phải lẽ của
Grigory về việc dựng bia mộ, rồi bỏ đi không thốt lên lời nào. Từ đó, có lẽ
thậm chí suốt năm anh không đến nghĩa trang lần nào. Nhưng các việc nhỏ
nhặt ấy cũng đã tác động đến Fyodor Pavlovich và tác động khá độc đáo. Y