Có lẽ người ta sẽ nói rằng Alyosha ngờ nghệch kém phát triển, học
hành dở dang, vân vân. Bảo anh học hành dở dang thì đúng, nhưng bảo anh
ngờ nghệch và ngu ngốc thì rất là bất công. Tôi sẽ chỉ nhắc lại điều tôi đã
nói ở trên: anh bước lên con đường ấy chỉ vì hồi đó duy có nó làm xáo động
tâm tư anh và anh hình dung nó là con đường lý tưởng để tâm hồn đầy khát
khao của anh thoát khỏi bóng tối, vươn tới ánh sáng. Nên nói thêm rằng anh
là một chàng trai phần nào thuộc thời kỳ gần đây nhất của chúng ta, tức là
bản chất chính trực, đòi hỏi sự thật, đi tìm sự thật và tin vào sự thật, và khi
đã tin thì cần lập tức tham gia vào đó bằng tất cả sức mạnh tâm hồn, cần
mau mau lập kỳ tích, nhất quyết muốn hy sinh tất cả cho kỳ tích đó, kể cả
tính mạng. Tuy rằng bất hạnh thay, các chàng trai ấy không hiểu rằng hy
sinh tính mạng có lẽ là loại hy sinh nhẹ nhàng nhất trong nhiều trường hợp
loại này, chẳng hạn hy sinh năm, sáu năm trong quãng đời thanh niên sôi nổi
của mình cho việc học tập gian khổ, cho việc nghiên cứu khoa học, dù là để
tăng gấp mười sức lực của mình nhằm phụng sự vẫn cái sự thật ấy và kỳ tích
ấy mà anh ta yêu mến và muốn thực hiện – sự hy sinh như thế, đối với nhiều
người trong bọn họ, hầu như hoàn toàn không vừa sức.
Alyosha chỉ chọn con đường trái ngược với mọi người, nhưng vẫn với
lòng khao khát mau chóng lập kỳ tích như vậy. Một khi đã nghĩ chín và tin
chắc rằng có linh hồn bất diệt và Thượng đế thì lẽ tự nhiên họ tự nhủ: “Ta
muốn sống cho linh hồn bất diệt, ta không chấp nhận sự thỏa hiệp nửa vời.”
Cũng hệt như vậy, nếu họ cả quyết rằng không có linh hồn bất diệt và
Thượng đế thì lập tức họ sẽ trở thành người vô thần hay người xã hội chủ
nghĩa (bởi vì chủ nghĩa xã hội không chỉ là vấn đề công nhân hay cái gọi là
đẳng cấp thứ tư, nhưng chủ yếu là vấn đề vô thần, vấn đề biểu hiện thời nay
của chủ nghĩa vô thần, vấn đề tháp Babel xây cất không có Thượng đế,
không phải để từ dưới đất ngoi lên trời, mà để lôi trời xuống đất). Alyosha
thậm chí cảm thấy rằng, cứ sống như trước thì thật kỳ lạ và không thể được.
Đã có câu rằng: “Hãy đem cho hết mọi thứ và đi theo ta, nếu ngươi muốn
được hoàn hảo.”
Alyosha tự nhủ: “Ta không muốn chỉ cho hai rúp thay vì
cho tất cả, ta không muốn chỉ đi lễ thay vì đi theo ta”.
