Trong số những kỷ niệm tuổi thơ, có lẽ ký ức vẫn còn lưu lại điều gì về
tu viện ngoại ô của chúng tôi, có thể là mẹ đã đưa anh đến xem lễ. Có thể
đây là ảnh hưởng của những tia nắng tà dương chênh chếch trước bức ảnh
thánh mà người mẹ “ngộ dại” đã bồng anh dâng lên trước Đức Mẹ. Dáng vẻ
trầm tư, anh về địa phương chúng tôi có lẽ chỉ để xem ở đây người ta cho tất
cả hay chỉ hai rúp, và ở tu viện anh ta gặp vị trưởng lão ấy...
Vị trưởng lão ấy, như tôi đã nói rõ ở trên, là trưởng lão Zosima, nhưng
ở đây nên nói vài lời về việc nhìn chung thế nào là “trưởng lão” trong các tu
viện của chúng ta, đáng tiếc rằng trong lĩnh vực này tôi không có đủ thẩm
quyền và không nắm chắc lắm. Tuy nhiên, tôi sẽ thử trình bày sơ qua chút ít.
Thứ nhất, những người chuyên môn có thẩm quyền khẳng định rằng các
trưởng lão và chế độ trưởng lão xuất hiện trong các tu viện Nga của chúng ta
mới gần đây thôi, thậm chí chưa đến một trăm năm, trong khi đó tại phương
Đông theo đạo chính thống, đặc biệt ở Sinai và Athos, chế độ ấy tồn tại đã
hơn một nghìn năm. Có người cho rằng chế độ trưởng lão đã có ở nước Nga
từ cổ xưa hay nhất định phải có, nhưng do những tai biến của người Nga,
họa Tatar, những cuộc biến loạn, việc đoạn tuyệt quan hệ trước kia với
phương Đông sau khi Constantinople bị chinh phục
, thể chế ấy mai một ở
nước ta và do đó không còn các trưởng lão nữa. Nó được khôi phục lại ở
nước ta từ cuối thế kỷ trước nhờ nhà khổ tu vĩ đại (người ta gọi ông như
vậy) Paisy Velichkovsky và các môn đệ của ông, nhưng cho đến hiện nay,
sau ngót một trăm năm, vẫn chỉ một số ít tu viện có trưởng lão, thậm chí đôi
khi việc lập trưởng lão gần như bị đàn áp vì đó là sự đổi mới chưa từng có ở
Nga. Đặc biệt thể chế ấy ở nước Nga chúng ta rất thịnh đạt tại một tu viện
trứ danh, Optina ở Kozelsk
. Nó được du nhập vào tu viện chúng tôi từ bao
giờ và ai lập nên thì tôi không thể nói được, nhưng đã có ba trưởng lão kế
chân nhau và trưởng lão Zosima là người sau cùng, nhưng Cha đã gần kề
miệng huyệt do yếu sức và ốm đau, và người ta không biết sẽ tôn ai lên kế
chân Cha. Đây là vấn đề quan trọng đối với tu viện chúng tôi, bởi vì cho đến
lúc ấy tu viện chúng tôi chưa có gì đặc biệt nổi tiếng: ở đó không có các
thánh cốt, cũng không có các tượng thánh mới phát hiện, cũng không có
