nghe một số địa chủ, nhất là các thầy giáo tỉnh thành của tôi giảng giải – khi
tôi hỏi họ – rằng đấy chỉ là trò vờ vĩnh để trốn tránh làm việc, bao giờ cũng
có thể diệt trừ các tệ đó bằng sự nghiêm khắc thích đáng, và họ kể những
chuyện tiếu lâm này nọ để xác nhận điều đó. Nhưng sau này, tôi ngạc nhiên
khi được các chuyên viên y tế cho biết rằng đấy chẳng phải là trò vờ vĩnh gì
cả, mà đấy là một bệnh khủng khiếp của phụ nữ, hình như có nhiều nhất ở
nước Nga chúng ta, nó chứng tỏ số phận nặng nề của phụ nữ nông thôn
nước ta, một thứ bệnh phát ra do phải làm việc cực nhọc ngay sau những lần
sinh nở vất vả, không được chăm nom đúng cách, không có sự săn sóc y tế
nào cả. Ngoài ra, do đau xót tuyệt vọng, do bị đánh đập và vân vân, một số
phụ nữ không chịu đựng nổi tình cảnh đó như mọi chị em khác. Việc những
phụ nữ hóa dại đang lên cơn lồng lộn mà khỏi ngay tức thì một cách kỳ lạ
khi được đưa đến chịu mình thánh – điều mà người ta giải thích với tôi rằng
đấy là do người bệnh giả vờ, hoặc hơn nữa, là trò quỷ thuật mà chính “các
thầy tu” dựng nên – có lẽ chỉ là sự diễn biến hết sức tự nhiên mà thôi, cả
những người đàn bà dẫn con bệnh đến chịu mình thánh, nhất là bản thân con
bệnh, hoàn toàn tin, như tin một chân lý hiển nhiên, rằng quỷ nhập vào
người bệnh không bao giờ chịu đựng nổi khi người ta đưa người bệnh đến
cúi đầu trước thánh thể. Bởi thế, điều bao giờ cũng xảy ra (và nhất định phải
xảy ra) ở người phụ nữ mắc bệnh thần kinh, và cố nhiên cả bệnh tâm thần
nữa, là nhất định người đó rung chuyển toàn thân lúc cúi mình trước thánh
thể, sự rung chuyển do mong chờ phép lạ chữa bệnh nhất định sẽ diễn ra và
do bản thân sự tin tưởng hoàn toàn rằng nó sẽ diễn ra. Và phép lạ đã xảy ra
dù chỉ trong giây lát. Cũng hệt như bây giờ nó đã xảy ra khi trưởng lão vừa
phủ tấm khăn lễ lên cô gái ốm bệnh.
Nhiều phụ nữ trong số những người chen lại gần Cha trào nước mắt,
cảm kích và phấn khởi vì hiệu quả tức thời; một số người hôn tà áo cha, dù
chỉ là tà áo thôi, số khác than vãn điều gì không rõ. Cha ban phước cho tất
cả và nói chuyện với một số người. Người phụ nữ “ngộ dại” thì Cha đã biết
người này ở một làng cách tu viện có sáu dặm, trước đây đã được đưa đến
gặp Cha.
