Ivan Fyodorovich đứng dậy, toàn thân run lên vì phẫn nộ, mặc măng tô
và không trả lời Smerdyakov nữa, thậm chí không thèm nhìn hắn, bước
nhanh ra khỏi nhà. Không khí buổi tối mát lạnh làm chàng tỉnh người. Trăng
sáng vằng vặc. Cơn ác mộng khủng khiếp của tư tưởng và cảm giác cuồn
cuộn trong tâm hồn chàng. “Đi tố giác Smerdyakov chăng? Nhưng tố giác
cái gì: dù sao hắn vẫn vô tội. Trái lại hắn sẽ tố giác ta. Thật vậy, hồi ấy ta đi
Chermashnya làm gì? Làm gì, làm gì? – Ivan Fyodorovich tự hỏi. – Phải, cố
nhiên ta chờ mong điều gì, hắn có lý...” Lần thứ một trăm chàng nhớ lại,
đêm cuối cùng ở nhà bố, chàng rình nghe trộm bố ở cầu thang. Nhưng cũng
với nỗi đau khổ như thế, bây giờ chàng nhớ lại thậm chí chàng đã dừng tại
chỗ như bị đâm nhát dao: “Phải, ta mong muốn điều đó, đấy là sự thật! Ta
mong muốn, ta mong muốn có vụ giết người! Ta có muốn xảy ra vụ giết
người không, ta có muốn không?... Cần giết Smerdyakov!... Nếu bây giờ ta
không dám giết Smerdyakov thì không đáng sống!...”
Ivan Fyodorovich không muốn về nhà, chàng đi thẳng đến Katerina
Ivanovna và làm nàng hoảng sợ: chàng như điên. Chàng thuật lại với nàng
toàn bộ cuộc nói chuyện của mình với Smerdyakov, cho tới từng chi tiết
nhỏ. Chàng không thể yên tâm, mặc dù nàng ra sức khuyên can, chàng cứ đi
đi lại lại trong phòng, nói nhấm nhẳng, kỳ quặc. Cuối cùng chàng ngồi
xuống, chống khuỷu tay xuống bàn, tì đầu vào hai tay và thốt lên câu châm
ngôn kỳ lạ:
– Nếu kẻ giết người không phải Dmitri, mà là Smerdyakov thì ta đồng
lõa với hắn, vì ta xúi giục hắn. Ta có xúi giục hắn không, chưa biết. Nhưng
nếu chỉ có hắn giết, chứ không phải Dmitri, thì kẻ giết người cố nhiên là ta.
Nghe xong, Katerina Ivanovna lẳng lặng đứng lên, tới gần bàn viết mở
cái hộp trên bàn, lấy một tờ giấy, đặt trước mặt Ivan. Tờ giấy ấy chính là tờ
giấy mà sau này Ivan Fyodorovich tuyên bố với Alyosha rằng nó “chứng
minh chính xác tới mức toán học” rằng anh Dmitri giết bố. Đấy là lá thư
Mitya viết trong lúc say rượu cho Katerina Ivanovna, đúng buổi chiều anh
gặp Alyosha ở ngoài đồng, đang về tu viện, sau lần Katerina Ivanovna bị
