này. Đúng, nhưng chính phủ Anh có sức mạnh vượt trội bởi họ dựa vào sức
mạnh trên biển, một loại vũ khí khủng khiếp – phần thưởng cho một chính
sách nhất quán, kiên trì theo đuổi một mục tiêu duy nhất.
Sự nhục nhã của Pháp đạt đến đỉnh điểm vào giữa những năm 1760-
1763, trong lần kí hoà ước gần đây của nước này, là bài học cho Hợp chúng
quốc trong giai đoạn hiện nay, tức là giai đoạn suy thoái cả về thương mại
lẫn hải quân. Chúng ta vẫn chưa bị nhục nhã như thế, hi vọng rằng chúng ta
sẽ học được bài học quý giá từ ví dụ này. Cũng chính trong giai đoạn đó
(giữa năm 1760 và 1763) nhân dân Pháp đã vùng lên, cũng như vào năm
1793, và đòi phải có lực lượng hải quân. “Tình cảm của dân chúng, được
chính phủ Pháp chỉ đạo một cách khéo léo, đã bùng lên thành tiếng thét lan
truyền khắp nước Pháp: Phải khôi phục hải quân. Các thành phố, các công ty
và cả người dân cùng quyên góp tiền đóng tàu để tặng cho chính phủ. Hoạt
động lại sôi sục trên các bến cảng vốn nằm bất động từ lâu, việc đóng mới
và sửa chữa những con tàu cũ diễn ra khắp nơi”, công việc vẫn tiếp tục, vũ
khí đạn dược được bổ sung thêm, việc cung ứng vật tư cũng đi vào quy củ,
pháo binh được tổ chức lại và có đến mười ngàn pháo thủ.
Lúc đó, người ta bỗng cảm thấy trong giọng nói và hành động của các
sĩ quan hải quân tinh thần phấn chấn, cái tinh thần mà những người tốt nhất
trong số họ không những đã chờ đợi mà còn hành động vì nó. Chưa bao giờ
người ta được chứng kiến các sĩ quan Pháp tích cực hành động cả về mặt
nghề nghiệp lẫn trí óc như thời gian này, trong khi chiến thuyền của họ bị để
cho mục nát chỉ vì sự bất lực của chính phủ. Một sĩ quan cao cấp thời đó
viết:
“Tình trạng đáng buồn của hải quân dưới thời Louis XV đã cắt đứt con đường hoạn lộ sáng
chói của các sĩ quan, buộc họ phải dựa vào chính mình. Sau khi nghiên cứu, họ tích luỹ được
kiến thức mà sau này họ sẽ phải đem ra thử thách, và như vậy cũng là khẳng định câu nói rất
hay của Montesquieu: ‘Nghịch cảnh là mẹ đẻ, thành công là dì ghẻ’…, Khoảng năm 1709,
người ta thấy sự toả sáng rực rỡ của nhóm các sĩ quan tinh hoa nhất, hoạt động của họ trải dài
trên tất cả các khu vực của địa cầu và bao trùm tất cả các lĩnh vực kiến thức của con người.
Viện Hàn lâm Hàng hải, được thành lập vào năm 1752, đã được tổ chức lại”
