“Những sĩ quan trẻ đã từng ở Sandy Hook cùng với D’Estaing, từng ở St. Christopher với
De Grasse, thậm chí những người đã tới Rhode Island cùng với De Ternay, sẽ học được gì khi
họ thấy rằng sau khi trở về, những người này đã không bị đưa ra toà?”
.
Mãi sau này, một viên sĩ quan Pháp khác, đã biện hộ cho ý kiến trên khi
nói về cuộc chiến tranh giành độc lập của Mỹ bằng những từ ngữ sau đây:
“Cần phải thoát ra khỏi những thành kiến không thích hợp của thời phụ chính và của vua
Louis XV, nhưng những ngày đầy các sự kiện không may như thế vẫn còn quá gần, các vị bộ
trưởng của chúng ta vẫn chưa thể nào quên được. Do thái độ lưỡng lự thảm hại mà các hạm đội,
từng làm nước Anh lo lắng, đã giảm số tàu xuống mức bình thường, vướng vào chính sách tiết
kiệm sai lầm, bộ tuyên bố rằng vì phải chi tiêu rất nhiều cho việc duy trì hạm đội nên phải rất
thận trọng, làm như thể trong chiến tranh các biện pháp nửa vời không phải lúc nào cũng dẫn
tới thảm hoạ vậy. Tương tự, chỉ huy các đội tàu được lệnh đi trên biển càng lâu càng tốt, không
cần đánh nhau vì có thể làm mất những con tàu khó mà thay thế được. Vì thế, không có chiến
thắng trọn vẹn nào, không có những chiến thắng có thể làm rạng danh tài năng của các vị đô
đốc và lòng dũng cảm của các thuyền trưởng của chúng ta, thay vì thế, chúng ta chỉ có những
thành công ít giá trị mà thôi. Cái hệ thống không cho đô đốc sử dụng lực lượng dưới quyền của
mình, cái hệ thống đưa ông ta ra trận chống lại kẻ thù với mục đích chỉ phòng ngự chứ không
tấn công, cái hệ thống phá hoại đức hạnh chỉ vì họ muốn tiết kiệm vật tư, chắc chắn sẽ dẫn đến
kết quả thảm hại… Chắc chắn hệ thống tệ hại này là một trong những nguyên nhân của sự vô kỉ
luật và những vụ đào ngũ đáng chú ý, đánh dấu thời kì cầm quyền của Louis XVI, của nền (đệ
nhất) cộng hoà và đế chế (thứ nhất)”
Mười năm sau khi kí hoà ước vào năm 1783, cách mạng nổ ra ở Pháp.
Nhưng cuộc cách mạng vĩ đại đã làm cho nền tảng của nhà nước bị lung lay,
các mối liên kết xã hội trở nên lỏng lẻo, và đẩy ra khỏi hải quân hầu hết các
sĩ quan có học của chế độ quân chủ, đó là những người gắn bó với trật tự cũ,
nhưng lại không giải thoát được hạm đội khỏi hệ thống sai lầm. Lật đổ hình
thức cai trị dễ hơn là đánh bật truyền thống đã ăn sâu bén rễ. Xin dẫn ra đây
nhận xét của một sĩ quan nữa, một người có chức vụ cao và có tài văn
chương. Đó là đoạn ông ta nói về sức ì của Villeneuve, viên đô đốc chỉ huy
