quân đội. Nhà máy phá sản hoặc phải ngừng làm việc, người ăn mày đầy đường. Người dân rời
bỏ làng mạc, đồng ruộng bỏ hoang vì không có công cụ, không có phân bón và sức kéo, nhà
cửa tan hoang. Dường như nước Pháp cùng với ông vua lọm khọm của mình sắp thở hắt ra đến
Đó là tình hình ở Pháp, một nước có 19 triệu dân trong khi trên tất cả
các hòn đảo của Anh cũng chỉ có 8 triệu dân. Đất đai của Pháp màu mỡ hơn,
năng suất cao hơn của Anh, mà đó là trước thời đại của than đá và sắt thép.
“Ngược lại, những khoản tài trợ to lớn của quốc hội Anh vào năm 1710 đã
làm cho người Pháp kinh ngạc thật sự. Bởi vì, trong khi tín dụng của Pháp
rất thấp hoặc biến mất hẳn thì tín dụng của chúng ta lại đang ở đỉnh cao.”
Trong suốt cuộc chiến tranh đó, “tinh thần của các thương nhân của chúng ta
rất cao, chính nó đã giúp họ hăng hái hoàn thành tất cả các kế hoạch nhằm
giữ cho việc luân chuyển tiền tệ trong vương quốc lúc nào cũng thông suốt,
cũng như truyền tinh thần dũng cảm cho tất cả các nhà sản xuất mà những
giai đoạn khó khăn sau này phải tưởng nhớ với lòng biết ơn”.
“Chúng ta là những người thắng lớn khi kí hiệp định với Bồ Đào Nha… Người Bồ Đào Nha
bắt đầu cảm thấy ảnh hưởng tích cực của những mỏ vàng của Brazil và quan hệ thương mại
rộng lớn của họ với chúng ta đã chuyển phần lớn lợi ích của họ cho chúng ta; chuyện đó vẫn
còn diễn ra đến tận bây giờ, nếu không thì tôi không biết tìm đâu ra chi phí cho cuộc chiến…
Việc luân chuyển tiền tệ trong nước gia tăng một cách đáng kể, phần lớn đó cũng là đóng góp
của việc buôn bán với Bồ Đào Nha, và điều này, như tôi đã từng nói, hoàn toàn là nhờ vào sức
mạnh trên biển của chúng ta (nó đã lôi Bồ Đào Nha ra khỏi liên minh với hai vương triều và đặt
nước này dưới sự bảo vệ của các cường quốc trên biển). Thời đầu chiến tranh, việc buôn bán
của chúng ta với vùng Tây Ấn của Tây Ban Nha (Spanish West Indies) qua ngả Cadiz dĩ nhiên
bị gián đoạn, nhưng sau đó đã phục hồi đáng kể. Cả qua ngả Cadiz lẫn trực tiếp với các tỉnh
nằm dưới quyền cai trị của hoàng tử Áo, cũng như qua ngả Bồ Đào Nha với một lượng hàng
hoá lớn, nhưng đây chủ yếu là buôn lậu. Đồng thời, chúng ta cũng thu được lợi lớn qua việc
buôn bán với người Tây Ban Nha ở Tây Ấn (cũng là buôn lậu)… Các nước thuộc địa của chúng
ta, mặc dù vẫn phàn nàn là bị bỏ rơi, đã trở nên giàu có hơn, đông dân hơn, và buôn bán xa hơn
trước đây… Chúng ta đã đạt được phần lớn những mục tiêu quốc gia mà Anh theo đuổi trong
