hoặc chết vì bệnh trong cuộc chiến tranh này (lúc đó Phổ chỉ có 5 triệu dân),
trong khi Nga, Áo và Pháp bị mất tổng cộng 460.000 người. Kết quả đơn
giản là mọi sự vẫn như cũ”
. Dĩ nhiên nếu chỉ quy chuyện này cho sự khác
biệt giữa tiềm năng của chiến tranh trên bộ và chiến tranh trên biển là việc
làm vô nghĩa. Sự thiên tài của Frederick, lại được Anh hỗ trợ bằng tiền bạc,
đã chứng tỏ rằng ông ngang sức ngang tài với liên minh, tuy áp đảo về quân
số nhưng lãnh đạo tồi và không phải lúc nào cũng toàn tâm toàn ý với nhau.
Kết luận đúng đắn có thể rút ra ở đây là, những nước có đường bờ biển
thuận lợi, hay thậm chí chỉ cần có một vài tuyến đường thông thương ra đại
dương, là có thể có được ưu thế trong việc tìm kiếm sự thịnh vượng và mở
mang nền thương mại bằng đường biển, so với việc khuấy động và tìm cách
thay đổi trật tự chính trị hiện hành trong các nước, nơi mà việc nắm giữ
quyền lực trong một thời gian tương đối dài đã hình thành các quyền được
công nhận và đã thiết lập được lòng trung thành hoặc các mối quan hệ về
mặt chính trị. Từ sau Hiệp ước hoà bình Paris năm 1763, người ta đã nhanh
chóng di cư đến những khu vực bỏ hoang trên thế giới, lục địa của chúng ta
(Bắc Mỹ – ND), Australia và thậm chí Nam Mỹ đã chứng tỏ điều đó. Cả
những vùng xa xôi nhất cũng đã có chủ, dù là trên danh nghĩa hay đã được
xác định một cách ít nhiều rõ ràng, tuy lời khẳng định như thế cũng có một
vài ngoại lệ đáng chú ý; nhưng ở nhiều nơi việc sở hữu cũng chẳng khác
danh định là mấy, còn ở những chỗ khác thì yếu đến nỗi không thể tự bảo vệ
được. Dễ thấy nhất là đế chế Thổ Nhĩ Kì – nước này còn đứng vững được là
do áp lực của các phía đối địch, do thái độ đố kị lẫn nhau của các nước
không hề có chút cảm tình nào với nước này – đây là ví dụ điển hình của
một chính quyền yếu đuối.
Và mặc dù đây là một vấn đề của châu Âu, nhưng mọi người đều biết
rằng, quyền lợi và ảnh hưởng của các cường quốc trên biển là một trong
những tác nhân chính, nếu không nói là tác nhân quan trọng nhất, trong việc
quyết định tình hình; và nếu được sử dụng một cách khôn ngoan thì đây
cũng là những tác nhân quyết định xu hướng của những thay đổi không thể
tránh khỏi trong tương lai. Trên các lục địa phía tây, tình hình chính trị ở các
nước Trung và Nam Mỹ bất ổn đến mức người ta phải thường xuyên lo lắng
