đốc, thuyền trưởng, sĩ quan, chuẩn uý, cùng ăn chung, tất cả đều chung hết. Họ gọi nhau là mày
tao, như trẻ con vậy. Trong khi lái tàu, cấp dưới có thể đưa ra ý kiến, tranh luận và chỉ huy thì
bực bội, thường nhường nhịn chứ không tranh cãi đến cùng. Có các bằng chứng với độ tin cậy
Sự thiếu kỉ cương như thế – mà người yếu hơn thường phải nhường
nhịn – đã bị một người cứng rắn và nóng nảy là Suffren xoá bỏ hoàn toàn,
nhưng thái độ chống đối cũng gia tăng gần đến mức bạo loạn. Sau trận đánh
thứ tư, trong một báo cáo gửi bộ trưởng hải quân, ông này buộc phải viết
như sau: “Tôi rất đau lòng vì tình trạng đào ngũ diễn ra rộng khắp. Tôi cảm
thấy kinh hoàng khi nghĩ rằng mình có thể tiêu diệt được hạm đội Anh bốn
lần rồi, nhưng nó vẫn tồn tại”. Những cuộc cải cách của Choiseul đã vấp
phải lực cản này, phải có một cuộc nổi dậy của toàn dân tộc thì mới phá bỏ
được nó; nhưng dù sao đội ngũ cũng đã được cải thiện đáng kể. Năm 1767,
ông tiến hành cải tổ lực lượng pháo binh trên tàu, tạo ra một đơn vị gồm
10.000 pháo thủ, những người phải luyện tập thường xuyên, mỗi tuần một
lần, trong suốt 10 năm, trước khi xảy ra cuộc chiến tiếp theo với Anh.
Không để sót bất kì khía cạnh nào trong bản kế hoạch của mình,
Choiseul vừa tăng cường lực lượng hải quân và bộ binh của Pháp, vừa dành
nhiều tâm huyết cho việc liên minh với Tây Ban Nha và khôn khéo khuyến
khích những cố gắng của nước này trên con đường tiến bộ dưới sự dẫn dắt
của Charles III, một ông vua anh minh nhất của dòng họ Bourbon. Liên
minh với Áo vẫn còn, nhưng hi vọng chủ yếu của ông là Tây Ban Nha. Nhờ
sáng suốt và hiểu thấu lẽ đời mà ngay từ đầu Choiseul đã coi Anh là trung
tâm của lòng hận thù đối với Pháp, quan điểm đó của ông được khẳng định
và ngày càng rõ thêm trong suốt cuộc Chiến tranh Bảy năm. Tây Ban Nha là
đồng minh trung thành nhất, và khi có một bộ máy lãnh đạo tốt thì cũng là
đồng minh mạnh nhất của Pháp, sự gần gũi về mặt địa lí giữa hai nước và vị
trí tương đối giữa các hải cảng của họ khiến cho vị thế hải quân của họ có
sức mạnh đặc biệt, và liên minh này – được dẫn dắt bởi một chính sách đúng
đắn, bởi những mối quan hệ gia đình và nỗi sợ hãi chính đáng trước sức
mạnh trên biển của Anh – càng trung thành với Pháp hơn vì những vụ xúc
