chuyển sang phía cuối chiều gió, và nếu cần thì tự mình đứng ra chỉ huy mới
phải. Gió lúc đó khá mạnh, đủ sức làm việc này; hai vị thuyền trưởng quả
nhiên đã tham chiến ở vị trí dưới chiều gió, trong đó một vị không hề nhận
được lệnh, ông ta làm như thế là do thiện chí và lòng dũng cảm của chính
mình, theo lời Nelson: “Thuyền trưởng mà cho tàu của mình bám sát mạn
tàu địch thì không thể phạm sai lầm lớn được”. Vị thuyền trưởng này đã
được Suffren đặc biệt khen ngợi, đó đã là vinh dự và phần thưởng rồi. Dù
quá nhiều đồng đội hành động sai lầm như thế, và dù điều đó có phải do họ
không có khả năng hay do thái độ bè phái và phản bội mà ra thì cũng không
phải là điều quan trọng đối với một người viết về lĩnh vực quân sự nói chung
mà phải là mối bận tâm của các viên sĩ quan Pháp, những người rất lo lắng
đối với danh dự nghề nghiệp của mình. Sau vài thất bại như thế, những lời
phàn nàn của Suffren trở nên dữ dội hơn bao giờ hết.
“Lòng tôi tan nát”, ông viết, “vì hiện tượng thoái thác trách nhiệm của quá nhiều người. Tôi
vừa mới đánh mất cơ hội tiêu diệt một hải đoàn của Anh… Tất cả, đúng là tất cả đều có thể tiến
sát quân địch, vì chúng tôi ở vị trí trên chiều gió và đi trước, thế mà không có ai lao vào. Một
số người đã từng tỏ ra dũng cảm trong những trận đánh trước. Tôi chỉ có thể xem mong muốn
làm cho chuyến đi này đến chỗ cáo chung là do sự ác ý và ngu dốt, tôi không dám nghĩ tới bất
kì điều gì xấu hơn thế nữa. Kết quả thật khủng khiếp; thưa ngài, tôi phải nói với ngài rằng
những sĩ quan đã đóng ở Isle of France trong một thời gian dài không còn là những nhà hàng
hải mà cũng chẳng còn là quân nhân nữa. Không phải là những nhà hàng hải vì họ không đi
biển; thái độ con buôn, tuỳ tiện và vô kỉ luật của họ hoàn toàn trái ngược với tinh thần của nhà
binh.”
Bức thư này, được viết sau trận đánh thứ tư với Hughes, cần phải đọc
với một sự chiếu cố nhất định. Dường như không chỉ vì trong trường hợp
này, chính Suffren cũng tỏ ra vội vã vì quá ham mê, và ông phải chịu một
phần trách nhiệm về sự rối loạn đội hình của hạm đội của ông và những tình
huống khác, mà trước hết là bản tính của một số viên sĩ quan – đã bị ông phê
phán – đã khiến cho lời kết án về thái độ bất mãn trong đoàn quân trở nên
quá đáng như thế. Mặt khác, đúng là sau 4 trận đánh, với lực lượng vượt trội
