gian dài như thế, làm cho ta khó có thể nói chắc chắn được rằng nên hoặc
không nên làm gì sau mỗi trận đánh. Đó không chỉ là vấn đề liên quan đến
những hỏng hóc thật sự, được ghi trong nhật kí hải hành, mà còn liên quan
đến phương tiện sửa chữa, lòng nhiệt tình và năng lực của sĩ quan và thuỷ
thủ, mỗi tàu mỗi khác. Nhưng nói về khả năng của hạm đội Anh trong việc
củng cố lợi thế của họ bằng cách truy lùng một cách quyết liệt đối thủ sau
ngày 12 tháng 4, chúng ta có bằng chứng từ hai viên sĩ quan xuất chúng nhất
– đấy là Sir Samuel Hood, chỉ huy phó và Sir Charles Douglas, tham mưu
trưởng của đô đốc tổng tư lệnh. Sir Samuel Hood nêu ý kiến là đáng lẽ đã
bắt được 20 chiếc tàu, và ông ta đã nói với Rodney như thế trong ngày hôm
sau; trong khi vị tham mưu trường cảm thấy đau khổ vì thất bại, và vì cách
đô đốc tiếp nhận đề xuất của ông đến nỗi đã thực sự nghĩ đến việc từ chức
.
Khuyên nhủ và phê phán là việc dễ, không ai cảm thấy tất cả sức nặng
của trách nhiệm bằng người được giao nhiệm vụ, nhưng trong chiến tranh
nếu không liều lĩnh và không cố gắng thì khó có được chiến thắng vĩ đại.
Nhưng đánh giá chính xác hai vị sĩ quan này lại được khẳng định bằng kết
luận của những bản báo cáo từ phía Pháp. Rodney biện hộ cho việc ông ta
không đuổi theo đối phương bằng việc nói rằng nhiều tàu bị hỏng và những
sự cố sau trận đánh dữ dội, và sau đó tiếp tục ba hoa về những việc mà
người Pháp có thể làm trong đêm hôm đó – họ “đi thành đoàn gồm 26 tàu
chiến”
– nếu ông ta đuổi theo. Nếu để ý đến những việc người pháp đã làm
trong ngày hôm đó sẽ thấy đây chỉ là trí tưởng tượng của ông ta mà thôi, về
phần 26 chiếc tàu
, sau khi De Grasse đầu hàng, De Vaudreuil đã ra lệnh cho
tàu bè tập trung xung quanh ông ta, nhưng mãi sáng hôm sau vẫn chỉ tìm
được có mười chiếc, và đến ngày 14 vẫn không có thêm chiếc nào. Mấy
ngày sau, năm chiếc khác mới lần lượt có mặt
. Ông ta đi với những con tàu
này đến địa điểm hẹn trước ở Cap Français, ở đây đã có mấy con tàu nữa,
nâng tổng số những con tàu cần sửa chữa lên là 20. Năm con tàu tham chiến
còn lại chạy đến tận Curaçoa, tức là chạy xa trận địa tới 600 dặm và mãi đến
tháng 5 mới nhập lại vào đoàn. Như vậy là, trên thực tế không có “hải đoàn
gồm 26 tàu chiến”. Ngược lại, hải đoàn Pháp bị đánh tả tơi, một vài con tàu
thậm chí còn mất hẳn liên lạc với đoàn, còn về hỏng hóc, không có lí do gì
