những tuyến đường thuỷ thuận lợi nhất, nếu lối dẫn vào những tuyến đường
đó không được bảo vệ. Bài học này còn tương đối mới nên dễ nhớ, nhưng cứ
xét tình hình bảo vệ bờ biển hiện nay thì có vẻ như bài học này cũng dễ bị
bỏ quên. Cũng không nên nghĩ rằng điều kiện đã thay đổi. Hiện nay cũng
như trong quá khứ, hoàn cảnh và các nội dung chi tiết của việc phòng thủ và
tấn công có thể thay đổi, nhưng những điều kiện chủ yếu thì vẫn vậy.
Trước và trong những trận chiến lớn của Napoleon, ở phía đông Brest,
nước Pháp không có hải cảng cho chiến thuyền lớn. Nước Anh có nhiều
thuận lợi hơn, vì trên cùng một khoảng cách đó, họ có tới hai quân cảng, ở
Plymouth và Portsmouth, đó là chưa kể những hải cảng có thể trú ẩn và nhận
đồ tiếp tế khác. Những công trình xây dựng ở Cherbourg đã khắc phục được
khiếm khuyết đó.
Ngoài ra, hình thế của bờ biển, bao gồm cả những điều kiện thuận lợi
cho việc tiếp xúc với biến cả và những điều kiện địa lí khác có thể đưa
người dân ra biển hoặc khiến cho họ quay lưng lại với nó. Mặc dù Pháp
không có đủ quân cảng trên eo biển Manche, nhưng nước này lại có những
hải cảng tuyệt vời ở đây cũng như ở Đại Tây Dương và Địa Trung Hải, rất
thuận tiện cho thương mại quốc tế, và ngoài ra, họ còn có các cảng trên cửa
những con sông lớn, góp phần thúc đẩy nền nội thương. Nhưng khi
Richelieu chấm dứt được cuộc chiến tranh huynh đệ tương tàn thì người
Pháp lại không hướng ra biển với lòng nhiệt tình và thành công như người
Anh và người Hà Lan. Nguyên nhân chính có lẽ do điều kiện địa lí, khiến
cho Pháp trở thành đất nước có nhiều lợi thế, thời tiết tuyệt vời, sản xuất
được nhiều sản phẩm hơn so với nhu cầu. Anh thì ngược lại, nhận được từ
thiên nhiên rất ít; khi các ngành công nghiệp còn chưa phát triển, nước này
không xuất khẩu được bao nhiêu. Nhiều nhu cầu của người dân cùng với sự
hoạt động liên tục của họ và những điều kiện khác, thuận lợi cho việc giao
thương trên biển đã đưa người dân của họ ra nước ngoài và họ đã tìm thấy
những vùng đất hấp dẫn hơn, giàu có hơn đất nước mình. Nhu cầu và những
tố chất bẩm sinh đã làm cho họ trở thành các nhà buôn và những người đi
khai phá thuộc địa, sau đó, những nhà sản xuất và hàng hải là mắt xích
