hầu như không thể vượt qua vào thời nay ngăn cách những cuộc đấu tranh đầy
sinh động của tinh thần con người tìm kiếm lối ra khỏi những tai họa và cứu độ
khỏi các hiểm nguy, lòng khát khao hiểu biết tôn giáo về cuộc sống giữa một thế
giới vô hồn của khoa học hiện đại, vốn được biện minh bởi đạo đức hiện đại của
thói tự tung tự tác của con người - [vực thẳm ấy ngăn cách chúng] với thế giới
vững chắc khép kín trong bản thân nó, thế giới của những khái niệm thần học
truyền thống. Các học thuyết thần học thường treo lơ lửng ở bên ngoài cuộc sống,
còn cuộc sống cứ đi ngang qua chúng, bỏ qua chúng một cách khinh miệt; những
cuộc gặp gỡ giữa họ với nhau thực chất chỉ là ngoại lệ hiếm hoi. Thực chất vấn
đề ở đây không phải là ở tính trá ngụy hay tình trạng lạc hậu của chính nội dung
các học thuyết ấy; thời nay hơn bao giờ hết ít cần đến một cuộc “cải cách”, ít cần
đến thay đổi các giáo điều và các chuẩn tắc của giáo hội. vấn đề có lẽ chủ yếu là
do tư duy đương đại đã lãng quên mất việc hiểu biết mục đích và cách thức trợ
giúp cho tâm trí chung của nó, phong cách tinh thần tổng quát của những học
thuyết ấy, và khi đối diện với những nỗi đau khổ của chúng ta cũng như những
tìm kiếm khổ ải, thì tư duy đương đại ấy cảm thấy một tình trạng mất phương
hướng nào đó. Có thể khâm phục tầm vóc vĩ đại và tính chặt chẽ ở hệ thống triết-
thần học của Thomas Aquinas như thể hiện cao nhất của minh triết Kitô giáo thời
trung đại; tuy nhiên - mặc dù những ý tưởng riêng biệt của hệ thống ấy vẫn còn
đúng đắn và cần thiết cho chúng ta - sử dụng hệ thống đó như một tóàn thể cho
cuộc sống của chúng ta cũng là chuyện bất khả dĩ, tựa như chuyện thay thế kiến
trúc các nhà ở và nhà máy hiện nay của chúng ta, để làm theo kiểu kiến trúc
Gothic của nhà thờ. Thời cơ vẫn còn chưa đến để cho một vị Thomas Aquinas
mới sẽ xuất hiện ở đâu và khi nào.
Trong tình cảnh nghèo nàn tôn giáo hiện nay, chúng ta không có con đường
nào khác để đi đến chân lí cứu độ của đức tin Kitô giáo ngoài việc học hỏi lại
chân lí ấy không phải từ những cuốn sách cũ, mà từ những bài học ở cuộc sống
bất hạnh của chúng ta. Giờ đây chúng ta trước hết chỉ cần đến những đức tin giúp
đỡ được chúng ta sống sót, đưa chúng ta vào con đường đúng đắn của cuộc sống;
giống như bánh mì cho kẻ đang đói, chỗ đất vững chắc đứng được cho kẻ đang
đuối nước, chúng ta cũng chi cần “những giáo điều” tôn giáo mang tính thời sự,
dù chúng có sơ đẳng đến đâu đi nữa, nhưng đem lại cho chúng ta chỗ dựa đạo
đức vững chắc trong cuộc sống; mọi thứ còn lại, toàn bộ sự xa hoa của các học
thuyết giáo điều cũng như các cuộc tranh biện thời xưa, có lẽ chỉ thích hợp trong
ý nghĩa tôn giáo đích thực cho một vài đầu óc tinh tế riêng lẻ, còn đối với số đông
