4. Ân phúc và lề luật. Kết cấu bên trong của hiện hữu đạo
đức và hoạt động đạo đức ở cõi trần gian
Từ thời kì tiếp nhận đầu tiên khải huyền Kitô giáo và tác động của nó lên
đời sống đạo đức, tư duy của con người đứng trước khó khăn - vốn được ý thức
rành mạch lần đầu trong các thư tín của vị tông đồ Paul - làm sao điều hòa được
cuộc sống ân phúc ở trong Thượng Đế với kết cấu thông thường của cuộc sống
đạo đức vốn được quy định bằng việc tuân phục theo lề luật đạo đức.
Chân lí Kitô giáo đầy nghịch lí theo bản chất chung của nó, nên vì vậy mà
cũng đầy nghịch lí trong tất cả các ứng dụng của nó, nghịch lí cả trong tư cách là
yếu tố quyết định đời sống đạo đức. Từ thời xa xưa người ta đã quen ý thức rằng
cuộc sống đạo đức được xác định bởi lề luật - mệnh lệnh có tính cách chung, thể
hiện trong công thức “anh cần phải” (hay ngược lại, “anh không được, anh không
có quyền”); mệnh lệnh hay cấm đoán như thế định hướng - hay hạn chế - một
cách cưỡng bức cái ý chí có bản chất vô chính phủ không biết kìm nén của con
người. Trong ý thức cựu ước, lề luật đạo đức ấy được đề cao như mệnh lệnh (hay
cấm đoán) của chính Thượng Đế (về phương diện lịch sử nó hòa nhập không tách
ròi VỚI lề luật phụng sự Thượng Đế và mang tính nghi thức); trong thế giới cổ
đại nó thường được ý thức như một chuẩn mực thiêng liêng nào đó mang tính tự
thân của “quyền tự nhiên” (như vị tông đồ Paul nói, “vấn đề lề luật ở bọn họ
(những người dị giáo) được viết trong những trái tim, là chuyện lương tâm họ
chứng thực”). Và sau hơn mười tám thế kỷ của khải huyền Kitô giáo, thì Kant lại
phát hiện ra thực chất của đời sống đạo đức ở trong “mệnh lệnh nhất quyết” -
mệnh lệnh bó buộc như nhau cho tất cả mọi người, được ý thức như mệnh lệnh
vô điều kiện mà chúng ta tự nguyên tuân theo. Hoàn toàn tự nhiên là ngay cả
những đệ tử đầu tiên thân cận nhất của Đức Kitô cũng đã từng có khuynh hướng
hiểu những lời dạy của Đức Kitô như “lề luật”; chỉ có thiên tài tôn giáo là vị tông
đồ Paul, mới nắm bắt được rõ ràng tính độc đáo đầy đủ của khải huyền Kitô giáo
như yếu tố đời sống đạo đức - chính là hiểu được rằng, nó quy định đời sống con
người không phải dưới hình thức lề luật ứng xử, mà dưới hình thức ân phúc cứu
chuộc và cứu độ ban tặng cho linh hồn con người thông qua hành vi đức tin, nên
vì vậy mà có thể được thực hiện trong tự do. Vì rằng linh hồn con người mở ngỏ
