vào môi trường trần gian tội lỗi dưới tác động của lề luật - quy tắc quy định hay
kiềm chế ý chí. Ý nghĩa của lề luật là ở chỗ nó thực hiện phương diện kỉluật ở
trong đó - định hướng và kiềm chế ý chí con người mà nếu thiếu chúng thì cuộc
sống hẳn phải bị tiêu vong trong hỗn loạn vô chính phủ. Thông qua lề luật thì thói
tự tung tự tác cá nhân đầy tăm tối của con người bị tùy thuộc theo những khởi
nguyên định hình chung nào đó, nhờ vậy mà sức mạnh của trật tự cao cả - sức
mạnh của lí trí và điều thiện mới có tác động.
Từ đó suy ra rằng trong cuộc sống của con người, lề luật chỉ bị vượt qua ở
nơi nào, do nó bị thay bằng tác động tự do của ân phúc. Ở đâu không có điều này
- mà theo định nghĩa thì chính ở “cõi trần gian” không có điều này (dù là nói về
cõi trần gian ở bên ngoài linh hồn chúng ta hay nói về các sức mạnh trần gian
ngự trị trên chính linh hồn chúng ta), - ở đó sức mạnh của lề luật có hiệu lực bắt
buộc đối với chúng ta. Đồng thời, lề luật tư pháp hay nhà nước cũng như lề luật
trong hình thức tục lệ, các quy tắc cư xử tử tế, các tập tục thiện hảo v.v., - cũng
chỉ là phản ánh có tính thứ cấp, không thật thích đáng, chứa đựng mọi thứ không
hoàn hảo của tính chủ quan ở con người, phản ánh lại lề luật đạo đức hay là -
“những quyền tự nhiên” thì cũng vậy thôi, tức là cái trật tự tất yếu trong những
điều kiện cụ thể đã cho, nhằm bảo vệ cuộc sống hước cái ác và đàm bảo cho cuộc
sống ấy có được những điều kiện thuận lợi nhất. Lề luật ấy, trong tư cách tập hợp
“các quy tắc ứng xử”, một mặt có tính chất các quy tắc nghiêm khắc, bất di bất
dịch, xâm phạm chúng là không được, là cái ác hay tội lối; mặt khác, những quy
tắc chung ấy chính vì tính chất chung trừu tượng của chúng, nên hóa ra là không
đủ để đạt được mục đích của mình - là sự thật sinh động - ở trong mỗi trường hợp
cụ thể, và thậm chí còn có thể xung đột lẫn nhau. Vì vậy, tính tích cực đạo đức ở
cõi trần gian suy đến cùng được xác đinh, như chúng ta đâ thấy, bởi tính tế nhị
đạo đức nào đó, - mẫn cảm sinh động để nhận biết lề luật nào, trong hình thức
nào và ở mức độ nào có thể và cần phải được áp dụng ở trong trường hợp cụ thể
đã cho, để cho nó thực sự đạt được mục đích chung của lề luật - chống lại cái ác
thế gian, - hay nói chính xác hơn, định ước đạo đức nào, quyết định đạo đức cụ
thể nào và tác động nào trong những điều kiện cụ thể đã cho, là phù hợp với mục
đích chung ấy của lề luật. Như chúng ta đã thấy, do cái ác trần gian là không thể
vượt qua được cho đến tận cùng, nên chính tính tế nhị đạo đức lành mạnh ấy
buộc con người phải nhẫn nhìn tội lỗi nhỏ hơn - và đôi khi phải thực hiện tội lỗi
nhỏ hơn, - để khắc phục tội lỗi lớn hơn.
Nhưng những điều chúng ta nói ra đã làm sáng tỏ hoàn toàn lí do vì sao định
hướng ấy, vốn có thể trong một ý nghĩa nào đó gọi là thỏa hiệp đạo đức và trong
