Chúng ta không nên tìm kiếm “việc thấu hiểu được” cho trí tuệ của chúng ta,
cố sức giải thích bằng lí tính, toan tính làm lung lay hay làm giảm bớt toàn bộ
tính nghịch lí của tình thế ấy. Làm sao mà khởi nguyên thần thánh, có sức mạnh
toàn năng, lại có thể ở cõi trần gian trong vị thế của một khởi nguyên không được
thừa nhận, bị xua đuổi, có vẻ bề ngoài đầy bất lực, nhưng không vì thế mà mất đi
phẩm giá của mình, không mất đi sức mạnh khởi nguyên thần thánh của mình?
Làm sao mà ánh sáng của chính Thượng Đế, đứng trước nó (trong bản chất siêu
hình học của nó) thì “ngay cả đêm cũng rạng chiếu như ban ngày, và bóng tối -
cũng là ánh sáng”, [ánh sáng ấy] lại có thể là ánh sáng về mặt thường nghiệm ở
trong thành phần của hiện hữu trần gian, là ánh sáng rạng chiếu “trong bóng tối”!
Làm sao mà “niềm vui mừng hoàn hảo” của chúng ta về việc “Thượng Đế là ánh
sáng, trong Người không có bóng tối nào hết”, tức là niềm vui mừng hoàn hảo do
ý thức được đầy tự tin và không chút phân vân về sức mạnh toàn năng thần thánh,
lại kết hợp được với nỗi đau thương của ý thức biết rằng cõi trần gian không thu
nhận ánh sáng, rằng bóng tối không tan đi trước ánh sáng?
Nếu chúng ta muốn “triết lí” về cấu trúc ấy của hiện hữu nhằm “giải thích”
nó trong những khái niệm trừu tượng, như vậy thì chúng ta chỉ càng thêm rối trí
và sẽ đi vào ngõ cụt không lối thoát. Người nào không có được cảm nhận, dù khá
mù mờ, về bí ẩn từ xưa về hiện hữu vượt quá cấu trúc cơ bản “trí tuệ” của chúng
ta, thì người ấy nên thôi đừng suy nghĩ nữa về những chuyện như vậy. Hiện hữu
trong chính cơ sở của nó đầy nghịch thường, chứa đựng bí ẩn về sự chồng chéo
và thống nhất của các thứ đối lập. Người viết Phúc Âm ngay từ những lời đầu
tiên của tin mừng đã khai mở cho chúng ta “tình trạng trùng khớp của những mặt
đối lập” như một mối tương quan nào đó mang tính cơ sở đầy bi thảm của hiện
hữu trần gian.
Giải thích theo logic bí ẩn của mối tương quan đầy mâu thuẫn ấy - giải thích
bí ẩn để sao cho bí ẩn không còn là bí ẩn nữa, - là bất khả dĩ, vì rằng tìm được
“những nguyên nhân” hay là “những cơ sở” của sự kiện tính ngoan cố phản tự
nhiên của bóng tối và thái độ đối nghịch của nó với ánh sáng, thì hẳn cũng có
nghĩa như thừa nhận nó là “thật tự nhiên” và “chính đáng”, tức là biện minh được
cho chính cái tính ngoan cố ấy của bóng tối. Nhưng đây chính là điều không được
cho phép. Mọi biện thần luận dựa vào lí tính, mọi mưu toan hòa giải một cách
logic và không mâu thuẫn cho sự kiện của cái ác trần gian với sức mạnh toàn
năng và tính toàn thiện của Thượng Đế, không những là bất khả dĩ và không đúng
đắn về logic, mà còn là không được phép theo thực chất tôn giáo, vì rằng ẩn chứa
trong đó biện minh nào đó cho cái ác. Chỉ có “giải thích” nào cho tình trạng phản
