6. Thường hằng và biến đổi của cõi trần gian. Hoàn thiện
cõi trần gian như khẳng định các cơ sở không thể tách
rời của nó. Hoàn thiện và cứu độ cõi trần gian.
Một phương diện khác của cùng mối tương quan ấy là mối tương quan giữa
tính biến đổi của cõi trần gian và tính thường hằng của nó. Hoàn thiện là một loại
biến đổi cõi trần gian; niềm tin vào nó giả định một lời giải đáp rõ ràng cho câu
hỏi, trong mức độ nào cõi trần gian nói chung có thể được biến đổi, những biến
đổi khả dĩ của nó là ở trong chuyện gì và ý nghĩa đích thực của nó là gì. vấn đề
này trùng khớp với vấn đề về các giới hạn của lịch sử.
Chỉ vào thế kỷ XIX, chắc không nhiều hơn một trăm năm trước, lần đầu tiên
khai sinh ra môn lịch sử như một khoa học và nhân loại có khả năng ý thức được
quá khứ của mình, không phải trong hình thức truyền thuyết, mà trong hình thức
tri thức ít nhiều chắc chắn, được kiểm chứng có phê phán, ý thức được quá trình
phát triển của mình. Cái quá khứ ấy giờ đây bao gồm 5-6 ngàn năm, chắc là trùng
khớp với tính xa xưa chung của cái đáng gọi tên là lịch sử, - của quá trình dòng
chảy các sự kiện tương đối mau lẹ và gia tốc ngày càng nhanh hơn, dòng chảy
các biến đổi thành phần và các điều kiện của cuộc sống nhân bản. Khám phá đó
về bức tranh lịch sử thế giới lần đầu tiên đem đến khả năng ý thức được sự kiện,
rằng nhân loại về toàn cục cũng tương tự như con người riêng rẽ, có một lịch sử
mạch lạc của đời sống; loài người lần đầu tiên nhận biết được lịch sử tuổi thơ của
mình, thời niên thiếu của mình và quá trình trưởng thành đầy bi kịch của mình.
Bức tranh tĩnh tại của thành phần chung không thay đổi ở hiện hứu nhân bản,
được làm phong phú lên bởi việc làm sáng tỏ yếu tố động lực học của nó, bởi ý
thức được rằng nhân loại đang ở trong một quá trình chuyển động không ngừng,
rằng nó liên tục đi tới chỗ nào đó, - như người ta thường nói, “tiến lên phía trước”
(dẫu rằng khái niệm “tiến lên phía trước” ấy chẳng có nghĩa nào xác định chính
xác cả). Việc sinh ra tự-ý-thức lịch sử trùng khớp với việc xuất hiện và củng cố ý
tưởng hư ảo về “tiến bộ” liên tục, được đảm bảo từ trước mà tính không-xác-đáng
của nó đã được làm sáng tỏ khá đủ cho chúng ta rồi. Trong suốt thế kỷ XIX sự
phát triển của lịch sử - cũng như trong các khoa học về đời sống hữu cơ của tiến
