riêng rẽ ngắn ngủi của ánh sáng trí tuệ, bị thay thế bỏi những thời kì trì trệ và suy
đồi kéo dài. Loài người ở đây tựa như có xu hướng nhanh chóng mệt mỏi trước
đòi hỏi độ căng thẳng của năng lượng trí tuệ và tinh thần cho tiến bộ của tri thức
triết học.
Với tất cả những rào đón ấy dù sao cũng vẫn phải thừa nhận rằng - nếu bỏ
qua những tác động của các nguyên nhân ngoại lai, bên ngoài và bên trong (bên
ngoài là các phá hủy văn hóa bởi các cuộc chiến tranh và các rối loạn chính trị-xã
hội, bên trong là tình trạng suy vi và suy đồi chung về đạo đức-tinh thần), -
những thành tựu thuần túy trí tuệ của tư duy con người dễ dàng có thể truyền đạt
lại và lĩnh hội được từ thô hệ này qua thế hệ khác, theo quy luật chung có xu
hướng nhân rộng lèn và hoàn thiện hơn theo thời gian; những thế hệ tiếp theo xây
dựng những tầng nhà mới của tri thức dựa trên nền móng được các thế hệ đi trước
tạo ra.
Thế nhưng trong quan hệ với suy tường của chúng ta, chúng ta không quan
tâm đến đề tài tiến bộ khoa học hay là trí tuệ như nó là thế, mà chúng ta chỉ quan
tâm đến quá trình phát triển của tri thức và ý nghĩa của nó cho việc hoàn thiện
chung của đời sống. Mới cách đây không lâu, vấn đề về ý nghĩa thực tiễn của
phát triển tri thức nhằm cải thiện và hoàn thiện đời sống, thậm chí còn không đặt
ra, vì lời giải đáp cho nó tựa như không còn gì để tranh cãi. Gia tăng tri thức là
gia tăng tài khéo và sự hùng mạnh của con người - cái chân lí này được Bacon
tuyên cáo đã đi vào ý thức thời đại mới thật vững chắc; kết nối thêm vào chân lí
ấy trong tư cách là khẳng định thứ hai, cũng tường chừng như là thông điệp thật
hiển nhiên, ấy là: gia tăng tài khéo và sự hùng manh tự nó bảo đảm cho con
người gia tăng các cơ may có được cuộc sống hạnh phúc, lành mạnh và hợp lí,
tức là dẫn đến tình trạng hoàn thiện chung. Đối với thời đại của Auguste Comte,
Spencer, Buckle thì tiến bộ trí tuệ đơn giản trùng khớp với tiến bộ của “văn
minh”, và “văn minh” thì trùng khớp với hoàn thiện cuộc sống.
Giờ đây chúng ta trong trải nghiệm cay đắng của cuộc đời, đã tin vào một
chân lí đơn giản, ấy là tiến bộ trí tuệ tự thân nó chỉ đảm bảo cho gia tăng tài khéo
bề ngoài và sự hùng mạnh của con người, hay cái có thể gọi là hoàn thiện cuộc
sống về mặt kĩ năng-tổ chức. Thế nhưng cái này chỉ có nghĩa hoàn thiện trong
việc sử dụng phương tiện để nhằm đạt được những mục đích đề ra; còn điều này
có đưa đến tình trạng cải thiện chung các điều kiện của cuộc sống con người hay
là ngược lại, đưa đến tình trạng tồi tệ hơn của chúng, thì lại phụ thuộc vào việc
những mục đích nào đạt được bằng những thủ pháp được hoàn thiện cho hành
động. Gia tăng sự hùng mạnh của con người, thông qua tiến bộ tài khéo điều
