ÁNH SÁNG TRONG BÓNG TỐI - Trang 261

hành các sức mạnh của thiên nhiên, tùy thuộc vào định hướng ý chí của nó mà có
thể ứng dụng vào phúc lợi hay gây tác hại và tội ác. Nhà hảo tâm hùng mạnh thì
thiện hảo hơn kẻ bất lực, nhưng tên bạo chúa và kẻ thủ ác hùng mạnh thì cũng
nguy hiểm hơn kẻ bất lực. Thường xảy ra nhiều hơn, ấy là gia tăng sự hùng mạnh
của con người về một phương diện thì có ích cho hoàn thiện chung, về một
phương diện khác thì lại tác hại tới nó, cho nên thế quân bình của lợi và thiệt có
thể nghiêng về phía này hay phía kia. Chân lí thật đơn giản và hiển nhiên, nhưng
phải cần đến trải nghiêm cay đắng của cuộc sống để thật tin vào nó. Nỗi thất
vọng đầu tiên giáng xuống loài người, như mọi người đều biết, là từ trải nghiệm
những hậu quả của khám phá nền sản xuất bằng máy móc. Nếu như Aristotle
trước kia đã từng mơ ước bắt các sức mạnh của tự nhiên làm việc cho mình, con
người sẽ được giải phóng khỏi lao động nặng nhọc đáng nguyền rủa để bảo vệ
đời sống của mình, thì trải nghiệm đã chứng tỏ rằng sản xuất bằng máy móc hạ
giá thành, tăng số lượng sản phẩm tiêu dùng, đồng thời lại nô dịch bộ phận lao
động của loài người, bắt họ phải chịu lao động còn khổ ải hơn về cường độ và
tính đơn điệu, so với lao động chần tay trước đây, đã dẫn đến tình hạng bần cùng
và nô dịch giai cấp thợ thủ công, vốn trước đây có tính độc lập, đã dẫn đến tai
họa của những cuộc khủng hoảng cồng nghiệp và nạn thất nghiệp. Phải cần đến
những nỗ lực đậc biệt của các nhà cải cách xã hội, căng thẳng đặc biệt của ý chí
đạo đức để kháng cự lại những hệ quả bất ngờ gây tiêu vong ấy của tiến bộ kĩ
thuật. Tuy nhiên khả năng sử dụng tiến bộ kĩ thuật cho cái ác, cho việc gây hại,
và rất có thể cho việc tiêu vong hoàn toàn của nhân loại, đã bộc lộ ra trong một
mức độ đặc biệt vào thời đại hiện nay thông qua việc ứng dụng nó vào kĩ thuật
quân sự, tức là ứng dụng vào nghệ thuật thủ tiêu những đời sống con người. Phát
minh ra vận chuyển hàng không - chuyện này đã tưởng chừng như là chiến thắng
vĩ đại đầy vinh quang của tư duy con người trước tình trạng yếu ớt của thân xác
con người, - chiến thắng mà ở đó đã thực hiện được ước mơ từ xa xưa cũa con
người, thể hiện trong huyền thoại về Icare và cổ vũ những mơ mộng khoa học
của Leonardo da Vinci, - thực ra có phần nào tỏ ra hữu ích cho cuộc sống, gia
tăng giao thông và quan hệ bưu chính; thế nhưng cải thiện ấy có nghĩa lí gì trong
so sánh với những nỗi kinh hoàng của phá hủy cho đến nay chưa từng nghe thấy,
mà ứng dụng của phát minh này vào các hành động quân sự đã đem lại? Giờ đây
ai cũng thấy thật hiển nhiên là giả sử như nhân loại nói chung có thể chối bỏ phát
minh ấy, đưa nó vào quên lãng, thì chuyện này ắt phải là thiện hảo đích thực cho
nhân loại. Một ví dụ khác: phát minh kế tiếp nhau tìm ra hàng loạt chất nổ - thuốc
súng, sau đó là cốt mìn và những thứ còn có sức mạnh phá hủy lớn hơn nữa, - đă