ÁNH SÁNG TRONG BÓNG TỐI - Trang 264

thể hợp lí, hoạt động thành công với trục trặc tối thiểu, hoặc là ngược lại, hoạt
động thất bại và vô dụng. Hệ thống các phương tiện này bao hàm sự tác động
khéo léo lên ý chí con người. Trong tình trạng không hoàn hảo và phi lí tính của
bản chất con người thì nhiệm vụ xây dựng một bộ máy như thế cho đời sống xã
hội tuyệt nhiên không phải là công việc dễ dàng và đơn giản. Tương tự như kĩ
thuật điều khiển các sức mạnh tự nhiên, nó giả định một tri thức khoa học tỉnh táo
- chính là tri thức về bản chất con người và tính chất quy luật động cơ của ý chí
con người. Chỉ có đi từ tri thức như thế mới dẫn xuất ra được tài khéo định hướng
ý chí con người thế nào đó, để cho các kết quả hành động của nó là thuận lợi nhất
cho một cấu trúc hợp lí và công bằng của đời sống con người. Có thể nói, ở đây
mỗi bước đi đều bộc lộ ra rằng một trật tự trừu tượng công bằng nhất lại có thể là
không dùng được trên thực tế, tức là không có khả năng định hướng ý chí con
người thế nào đó, để cho chính kết quả mong đợi được thực hiện, nên vì vậy mà
thường dẫn đến không phải cải thiện, mà lại là làm tồi tệ thêm các điều kiện của
cuộc sống. Ý tưởng về các quy luật tự nhiên trong động cơ của ỷ chí con người
và về tính tất yếu phải tính đến nó, nói chung có được sự thừa nhận ở trong lĩnh
vực đời sống kinh tế và trong các kế hoạch cải cách nó. Nhưng rất có thể ở đây
trong tư cách phản ứng lại quan niệm hơi phóng đại lên đôi chút về tính bất di bất
dịch và tính chính xác của tính chất quy luật ấy, vốn đã thống lĩnh ở trong cái
được gọi là trường phái kinh tế chính trị học kinh điển với niềm tin của nó vào
“những quy luật tự nhiên”, - trong những thập kỉ gần đây chúng tôi quan sát thấy
gia tăng sự tự tin đầy táo bạo vào khả năng ý chí con người cải tạo lại một cách
căn bản trật tự kinh tế, không đếm xỉa đến hiện thực của bản chất con người. Do
đó mà niềm tin vào khả năng dễ dàng thực hiện được các cải cách cấp tiến trở nên
khá phổ biến, ví dụ như việc quốc hữu hóa toàn bộ nền kinh tế vì lợi ích của việc
phân bố phúc lợi thật công bằng; tuy nhiên, kinh nghiệm chỉ ra rằng những biện
pháp ấy thật dễ dàng làm tê liệt ý chí kinh doanh, dẫn đến làm nghèo nàn và làm
lụn bại bộ máy đời sống kinh tế. Phổ biến nhiều hơn nửa là tình trạng thiếu chú ý
đến các điều kiện của đòi sống xã hội - hoặc là phủ nhận chúng thẳng thừng - ở
trong các lĩnh vực khác, - nhưng lại là chuyện dẫn đến đổ vỡ của các kế hoạch
tương ứng. Thay thế cho nhiều ví dụ khả dĩ, ở đây chỉ lấy ngẫu nhiên hai ví dụ
mà thôi. Mưu toan mới đây cấm toàn bộ việc sử dụng đồ uống có cồn ở Hoa Kỉ
đã thất bại hoàn toàn, như mọi người đều biết, nó chỉ dẫn đến gia tăng tình trạng
say nghiện và tệ buôn bán rượu lậu đầy tàn bạo. Theo trừu tượng thì một hệ thống
bầu cử công bằng nhất - hệ thống bầu cử theo tỉ lệ - trên thực tế lại chỉ tạo thuận
lợi cho chủ nghĩa bè phái (Партикуляризм) của các ý tưởng chính trị gây ra